Xocalı Soyqırımı

Sadəcə bu şəhərin sakinlərinin, sadəcə Azərbaycan vətəndaşının və bu ölkənin sərhədləri daxilində yaşayanların deyil, ulu və qutlu Türk soyunun son əsrdə yaşadığı ən böyük faciə, aldığı ən böyük yara..
İrəvan, Dərələyəz, Göyçə, Təbriz, Xankəndi, Xocalı, Ağdərə…Dərdlərimizin siyahısı çox uzundur..
Xatırlayıram da, hələ ibtidai sinifdə oxuyarkən Qarabağın müxtəlif rayonlarından eləcə də Xocalıdan olan sinif yoldaşlarımın ailələrinin nələr yaşadıqlarını eşitdikcə dəhşətə gəlirdim..İçimdəki nifrət və kin hər gün daha da, daha da böyüyürdü. 20 Yanvarda, 26 Fevralda ziyarət etdiyimiz, özümün isə hər gün gördüyüm məktəbimizin həyətində yerləşən şəhidlərlə bağlı olan daş sütuna olan baxışım hər gün daha da, daha da sərtləşirdi…
Sizə ilk bəhs edəcəyim şəxs əslən Xocalıdan olan Şəfiqə nənədir. Şəfiqə nənə 1951-ci ildə Xocalıda dünyaya gəlib. Ailə üzvlərinin çoxu, eləcədə anası, qardaşı, qardaşının-Elxan dayının həyat yoldaşı və üç övladı Xocalıda vəhşicəsinə, işgəncələrlə qətlə yetirilib. Digər bir qardaşının iki övladından və həyat yoldaşından isə bu günə qədər heç bir xəbər yoxdur…
Kədəri gözlərindən axan, illərin yorğunu olan, dönməyəcəklərini bilsə belə gözü yollarda qalan bu qadın Xocalıdan sağ çıxmasını möcüzə adlandırır…
O vəhşilikləri öz gözləri ilə görən, yataqxanalardan birində qalan Xocalının canlı şahidi, döyüşçü, Xocalı hava limanının mühafizə xidmətində çalışan, şəhid olan insanların daşınılmasında iştirak edən və onların başlarına gətirilən müsibətləri öz gözləri ilə görən Nazim əmi, Xocalı ilə bağlı bunları sözlədi:
“-Əslən Əsgəran rayonunun Xanabad kəndindənəm. 1985-ci ildən Xocalıda yaşamağa başlamışıq. Xocalının ən ağır günlərində orada olmuşam. Qətliam vaxtı 22 yaşında idim.”
Qeyd etmək istəyirəm ki, Nazim əmi tez-tez Xocalı ilə bağlı çəkilən verlişlərdə iştirak edib, müsahibə verir.
“-Həmin gecə Azərbaycan kişiliyi susduruldu. Çünki, atanın gözünün qarşısında övladının burnun, qulağın kəsdilər. Təvəkkül kişi var idi, çoban idi. 9 yaşlı qızının gözünün qabağında qollarını bağlayaraq ayağından boğazına qədər diri-diri yandırılmışdı. Baş nahiyəsi salamat idi. Tanıdım ki, Təvəkküldü. Ayın 25-i canlarını qurtarmaq istəyən insanlar Əsgəran istiqamətində pusquya düşürdülərək acımasız bir şəkildə qətl yetirildilər. Bu gün mən burda danışıramsa bu Allahın bir möcüzəsidir. Həmin hadisədən 2 gün sonra şəhidlərin toplandığı yerə gəldik. Meyitlər sanki əşya kimi üst-üstə yığılmışdı. Orada elə bir mənzərənin şahidi oldum ki..Hamilə qadınların qarnının küt alətlə kəsilib orqanlarının çölə tökülməsi, insanların başının dərisnin soyulması, ər-arvadın xaç şəkilində bağlanaraq kilometrlərlə sürütlənməsi..Meyitlərimizi belə təhqir etmişdilər. Bəzilərini üzünə, alnına, qarnına xaç şəklində közlə, siqaretlə damğalar basılmışdı. Bəzilərinin qızıl dişləri çəkilmişdi. Həmən xaç şəklində məftillə bağlanaraq sürütlənən Həsən kişi ilə Qızqayıt xalanın sinəsində boxça var idi. Görünürdü ki, içində pul olub, götürülüb hətta sovet rublları onun sinəsinə səpələnmişdi. Qonşumuz Muradın qulaqları və burnu kəsilib, gözləri çıxarılıb, qızıl dişləri çəkilmişdi. O meyidi öz əllərimlə götürdüm. Muradın atasının başının dərisin soyub alın nahiyəsinə qədər gətirmişdilər. Həmin ərazidən 62 cəsəd topladıq. Sonra Əsgərandan 21 meyit götürdük. Dəhşətdən əvvəlcə ağladım. Amma sonra göz yaşlarım qurumuşdu sanki. Bunları danışmaq asan deyil… Bir qonşumuz vardı, heç vaxt erməniyə güldən artıq bir söz deməmişdi. Onun qollarını arxadan təkərə bağlayıb, diri-diri yandırmışdılar..Başqa bir qonşumuz Yaşanın meyidi çox biabırçı vəziyyətdə idi. Hətta vəhşi heyvan belə öz ovunu o vəziyyətə qoymur. O anları unutmaq mənim üçün çox çətindi..Yəgin ki, bu gördüklərim, gözlərimlə görüb əllərimlə götürdüklərimmənlə məzara qədər gedəcək”…
Efirdə çal-çağır, düşmənə qarşı olan nifrəti və kini gözlərindən oxunmalı olduğu halda, birinin çıxıb sülhdən danışması..İnanın ki, bu faciədir. Azyaşlı qızlar bir gecədə dəfələrlə təcavüzə məruz qaldı, əsirlikdə güllədən yox, cinsi istismardan öldü..Hətta əsir götürdükləri qızları təcavüz etdikləri zaman onların səslərini bizim əsgərlərə dinlədirdilər. Ananın döşünü kəsərək körpəsinin ağzına tıxayıb öldürdülər…
Qətlə yetirilən 613 nəfər, onlardan 83 nəfər uşaq, 100 nəfəri qoca.. 1275 nəfər əsir, 150 nəfərin bu günə qədər də taleyi bəlli deyil. 57 nəfər isə xüsusi amansızlıqla məhv edilib. 8 ailə tamamilə məhv oldu… Ümümilikdə I Qarabağ döyüşlərində Azərbaycan 20 mindən çox şəhid verib.

Türkologiya Araşdırma Mərkəzi
Yazar: İlkanə Türksoy