XIV Louis və İstanbul layihəsi

XVI əsr xarici siyasətinin istiqamətləri kardinal Rişelye tərəfindən formaşlaşdırılmış və kardinal Mazarinin dövründə də eyni ilə davam etdirilmişdir.Bu siyasəti əsas hədəfi Avropada fransız hökümranlığı qurmaq idisə,strategiyasıisə Protestantları Polşa və İsveç kimi şimal ölkələrini və bu arada Osmanlı imperiyasından istifadə etmək idi.Türk-Fransız ticari əlaqələrini inkişaf etdirdirmək məsələsində Fransa Kralı ümumi olaraq Osmanlı gömrük gəlirlərini yüksətmək təklifini irəli sürürdü.Bu məsələni ən yaxşı XIV Louis La Hayeni 1665-ci ildə IV Məhmətə elçi olaraq göndərəndə ona verdiyi göstərişdə yazılanlar izah edir. “Osmanlı padişahının gömrükləri,Fransızlarla olan ticari əlaqələri tənzimləyir və rahatlaşdırdı.Buna görədir ki, Fransızların,daha sonra Fransada və bütün qonşu krallıqlarda bazara qoyacaqları Hindistandan gəlmə mallar Osmanlı imperiyasına bağlı ölkələrdən geçirmənin işlərinə yaradığının mütləq fərqinə varmalı vənəticədə qərbi Hindistan kompanyalarına görə əldə etdikləri bütün gəliri qorumaları üçün Osmanlı padişahı ölkələrinə gətirilən bütün malların Avropaya getməsinə səd çəkməklə mənfəət güdən İngilis və Hollandların yerinə Fransızlarla ticarətə girmək istəməlidirlər.”Ümumiyyətlə bu dövr Osmanlı-Fransız əlaqələrinin ən xarakterik xüsusiyyəti Osmanlıya göndərilən hər elçinin əvvəlkindən bir azdaha çox imtiyaz əldə etmək üçün çalışmasıdır.1673-cü ildən bu imtiyazlar daha çox “haqq” olaraq görünürdü.Türklərin Viyana mühasirəsinən sonran Ratisbonneda 1684-cü ildə Avstriya və İspanya arasında 20 illik müqavilə imzalandıvə 5 martda İstanbuldaki Fransız elçisi Guilleraguesin ölümü ilə ortaya çıxan fürsətən istifadə edən Fransa Osmanlıya hücm planlarına başladı.Yeni səfir Girardin 1686-cı ilin 12 fevralında İstanbula gəldi.Burada o fransız ticarətini nizamlamaq bəhanəsi ilə Çanakkale boğazı və İstanbulun düzgün xəritələrin hazırlanmasının ,dənzin lazımi yerlərinin dərinliklərin ölçülməsinin,bütün qala və divarların planlarının hazırlanmasının qayğısına qalmışdı.Bu tip işlər Egey dənizində,Anadoluda,Suriya və Misir sahillərində də aprılmışdır.Lakin bu plan yalnızca yazılı olaraq qalmış reallaşdırlmamışdır.Çünki bu zaman XIV Louisin başı Avstriya,İngiltərə və Hollandiya ilə müharibəyə qarışmışdı.Lakin bu məsələyə aid xəritələr tapılmışdır və Louisin İstanbulu işğal etmək istəyinin tarixi bir reallıq oluğu sübut edilmişdir.

TÜRKOLOGİYA ARAŞDIRMA MƏRKƏZİ
YAZAR: GÜNEL NƏBİSOY