Get more stuff like this
Subscribe to our mailing list and get interesting stuff and updates to your email inbox.
Thank you for subscribing.
Something went wrong.
XII əsrdə Azərbaycanın şimalında Şirvanşahlar və cənubunda Eldənizlər dövlətinin güclənməsi, ticarətin, şəhərlərin gur inkişafı elmin, incəsənətin, o cümlədən ədəbiyyatın da inkişafına güclü təkan verdi. XII əsrdə ərəbcə yazıb-yaratmaq ənənəsi zəifləməyə, onun əvəzində farsca yazmaq meyli xeyli güclənməyə başladı. Xüsusən bu əsrin ikinci yarısında incəsənət və ədəbiyyat, memarlıq və poeziya ictimai-iqtisadi inkişafı qabaqladı. Nizami, Xəqani, Məhsəti poeziyası xalqımızın mədəni inkişafının təcəssümü oldu. Humanizm İntibah dövrünə məxsus bir vüsət aldı.
XII əsr Klassik Azərbaycan ədəbiyyatının tarixində özünəməxsus yer tutan sənətkarlardan biri də Məhsəti Gəncəvidir. Əsasən rübailər yazan şairənin şeirlərində saf məhəbbət, insan sevgisi, sevilmək, şadlanmaq arzusu əks olunur. Rübailəri ilə nəfəs alan, yaşayan şairə “Mənimsə kəbinim bir rübaidir” deyir. Əsərlərindəki humanizm şairənin XII əsr ədəbiyyatını layiqi ilə təcəssüm etdirdiyini göstərir.
Şairənin həyatı ilə bağlı demək olar ki, heç bir məlumat yoxdur. Onun harada yaşaması ilə bağlı sadəcə bu məlumdur ki, şairə Gəncədə, bir müddət isə Sultan Səncərin sarayında yaşamışdır. Fəridəddin Əttar isə özünün “İlahinamə” əsərində Məhsəti haqqında kiçik bir hekayə verir. Hekayədə Məhsətinin Sultan Səncərin yaxın adamı olan “təmiz gövhərli Məhsəti Dəbir” deyə xatırlayır.
Vüqar və əzəmət ilə diqqəti cəlb edən, Gəncənin qiymətli incisi sayılan musiqişünas şairə Məhsəti xanımın şeir dünyamızda öz dəsti xətti var.
Məhsətiyəm oldum gözəllərə tağ,
Hüsnümü vəsf edir Xorasan, İraq.
deyən şairənin ömür yoluna nəzər saldıqda görürük ki, həqiqətən də Məhsəti xanımlar xanımıdır.
Məhsəti lirikasının əsasını məhəbbət təşkil edir. Rübailərində humanizm, dünyəvilik, nikbinlik öz əksini tapır. Şairə məhəbbəti yüksək, nəcib bir hiss kimi ifadə etmişdir. Onun yaradıcılığında şərq qadınının azad və xoşbəxt həyatı haqqında arzuları da əks olunmuşdur. Məshətinin bir qisim rübailərində aşiqin vüsal dəmlərində keçirdiyi sevinc hissləri əks olunur. Bu tipli şeirlərində də fikirlərini kiçik lövhələr cızmaqla ifadə etməyə çalışan şair oynaqlığa, şuxluğa xüsusi diqqət yetirir, aşiqlə məşuqənin görüşündən kiçik epizodlar verir.
Saçımı zülfünə bağlayan gərək,
Durub qaçmayasan ta dünənki tək.
Deyəm məst olmamış könlümdə nə var,
Bir də deməyəsən məst oldu, demək.
Məhsəti öz dövrünün humanist poeziyası ilə yaxından bağlı olduğundan insanı, onun gözəlliyini, istək və arzularını ifadə etmiş, onun həyat eşqinə, duyğularına bəraət qazandırmışdır. Rübai ilə nəfəs alan, onunla yaşayan Məhsəti “Mənimsə kəbinim bir rübaidir” – deyir.
Məhəbbət nəğmələri yaradan şairə səmimi, təmiz insan münasibətlərini təmsil edərək, sevən qəlbin çırpıntılarını, sevincini rəngarəng boyalarla qələmə alır. O, rübailərində elm və sənət adamları ilə yanaşı, sadə zəhmət adamlarını sənətkar, peşəkar və xırda tacir təbəqəsini vəsf edən şəhraşubları ilə də ədəbiyyat tariximizdə birinci şəhraşubun söz ustası kimi tanınır. İnsanın əməyi, işi, gücü, fəaliyyəti tərənnüm edilən şəhraşublar Məhsəti qələminin ən uğurlu inciləridir.
Məhsətinin rübailəri içərisində ayrı-ayrı peşə sahiblərinin tərənnümünə həsr olunmuş bir sıra şeirlər vardır. Bu rübailərdə ayrı-ayrı peşə sahibləri elə səmimi məhəbbətlə tərənnüm edilmişdir ki, ilk baxışda həmin şeirlər şəxsi sevgi hisslərinin ifadəsi təsirini bağışlayır. Lakin məsələyə bir az dərindən yaxınlaşdıqda rübailərdə çörəkçi, papaqçı, dərzi, qəssab, toxucu və s. sənət sahiblərinə məhəbbət izhar olunduğunu görmək olar.
Məshətidə danışarkən bir məsələni mütləq qeyd etmək lazım gəlir. Şairəin dahi səətkar Ömər Xəyyam ilə əlaqəsi məsələsini. Ömər Xəyyam və Məhsəti farsdilli poeziyada rübailəri ilə şöhrət tapan iki böyük sənətkardır. Akademik H.Araslı Məshətiin böyüklüyünü göstərmək üçün ou Xəyyamın təsiri ilə şeirlər yazdığıı söyləyir və aşağıdakı rübaii misal göstərir.
Dün kaşı kuzəmi daşlara saldım,
Sərxoşdum bilmədim əlimdən saldım.
Kuzə dilə gəldi dedi ki, məndə
Sənin kimi idim bu günə qaldım.
Məhsəti Şərq poeziyasına bir səhər mehi kimi gəldi. Onun şeir nəfəsi təmiz, ətirli olub, ürəkdən qopub ürəklərə hopurdu. Şairənin zahirən kiçik görünən poetik irsinin daxili üfüqləri hüdudsuzdur. O, poeziyamızda azadfikirliliyin ilk carçılarındandır
