Türk Xalqları Tarixi- Nəriman Nərimanov

1870-ci ildə Tiflis şəhərində, çox kasıb amma bəy (əsilzadə) ailəsində anadan olmuşdur. Onun babası Səfəvilər Sarayında vəzifəli bir şəxs olub. N.Nərimanov 1890-cı ildə Qori seminariyasını, 1908-ci ildə Novorossiysk universitetinin tibb fakültəsini bitirib. O, təhsilini Zeynalabdin Tağıyevin təqaüdü ilə alırdı. Daha sonra Tağıyev ilə aralarında mübahisə olduğundan Nərimanov təqaüddən imtina edir və 1920-ci ildə Tağıyevə borcunu ödəyir. Nərimanov həkim, müəllim, ədib, ictimai xadim və türkcülüyün tərəfdarı idi. Ədibin ilk milli romanı “Bahadır və Sona” idi. Roman 19-cu əsrin sonlarında yazılıb. 20 yaşında Qızılhacılı kəndində müəllimlik edən Nərimanov, xalqın nadanlığını, cahilliyini, geridə qalmışlığını görür və buna qarşı mübarizə aparır. Həkim olaraq çox böyük nüfuza malik idi. Şərq Xalqlarının azadlığı uğrunda, insanın əsarətdən azad olmağı yönündə 30 ildən çox mücadilə vermiş bir şəxs. 1905-ci ildə sosial-demokrat “Hümmət” təşkilatının rəhbərliyinə daxil olan Nərimanov, Rusiya sosial-demokrat fəhlə partiyasının məramnaməsini Azərbaycan dilinə çevirir. 1909-cu ildə həbs olunaraq Həştərxana sürgün edilən Nərimanov, Bakıya 1913-cu ildə qayıdır. Fəhlələr arasında təbliğatla məşğul olan N.Nərimanov 1917-ci ildə “Hümmət” Təşkilatı Mərkəzi Komitəsinin sədri, eyni zamanda “Hümmət” qəzetinin baş redaktoru seçilir. Bir il sonra N.Nərimanov Bakı Sovetində şəhər təsərrüfatı üzrə xalq komissarı təyin olunur. 1918-ci ildə Bakıda mart qırğınıları baş verir. Həmən ilin iyun ayında xəstələnir və Həştərxana müalicəyə göndərilir. Sağaldıqdan sonra həmən şəhərdə bir sıra partiya orqanlarında çalışmağa başlayır. 1919-cu ildə Moskvaya çağırılan Nərimanov RSFDR Xalq Xarici İşlər Komisarlığında Şərq məsələləri üzrə xalq komissarının müavini vəzifəsinə təyin edilir. 28 aprel 1920-ci ildə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti süqut edir. Azərbaycan SSR Müvəqqəti İnqilabı Komitəsinin Sədri və Xalq Komissarları Sovetinin sədri vəzifəsini tutur. 17 May 1921-ci ildə Mustafa Kemal Paşa N.Nərimanova məktub yazaraq borc pul istəyir. Nərimanov dərhal Ankaraya qızıl, neft və rubl göndərib və qurtuluş savaşına böyük dəstək verir. Nəticədə Türkiyənin xəritədən silinməsinə qarşı verilən mücadilədə onlara böyük dəstək olmuşdur. Mustafa Kemal Paşa borcunu qaytarmaq istəyəndə, Nəriman Nərimanov cavab yazaraq: “Paşam, türklər qardaşdır və qardaş qardaşa borc verməz. Biz qardaşıq və daima sizə kömək əlimizi uzadacağıq.” O Azərbaycanın nicatını Milli Demokratik qüvvələrin hakimiyyətə gəlməsində deyil, sosialist inqilabının qələbəsində görürdü. Bildiyim və eşitdiyim bu qədər idi, tarix böyük bir dəryadır hər nə olsa da biz o tarixi yalnız bizə çattığı qədərini biləcəyik. Əbədi öndər Məhəmməd Əmin Rəsulzadə ilə Nəriman Nərimanovun bir söhbətində M.Ə.Rəsulzadənin dediyi kimi: “Sən bolşeviklərin qurbanısan Nəriman!” Kimin üçün ruspərəst, kimin üçünsə milliyətçi. Hər bir dahinin yanlışları olub. Nəriman Nərimanovun da yanlışı Azərbaycanın müstəqilliyini ruslarda görməsi idi. Hər bir halda sən Türk övladısan! Nəriman Nərimanov 1925-ci il 19 mart günü öldürüb. O, Moskvada Kremilin divarları yaxınlığında dəfn edilib. Ölümü müəmmalıdır, bəzi tarixçilər zəhərləndi deyir, bəziləri Stalinin otağından çıxarkən qəflətən ürək tutmasından vəfat edib.

Türkologiya Araşdırma Mərkəzi
Yazar: Gülgül Rəsulzadə