Türk Xalqları Tarixi- Koroğlu

“Koroğlu” eposunun nəşr tarixinə bir nəzər. “Koroğlu”da sevgi

Dastanlar güclü mədəniyyətin, adət-ənənənin və dəyərlərin məhsuludur. Buna görə də fikrimcə ancaq yüksək mədəniyyətə sahib olan millətlər dastan meydana gətirə bilər. Türklərin bir çox dastanın yaradıcısı olmaları da Türk millətindəki yüksək mədəniyyət təcrübəsinin olduğuna sübutdur.

Dünya eposunun ən möhtəşəm və bənzərsiz abidələrindən biri olan “Koroğlu” eposu Azərbaycanda yaranmış, sonra Türk dünyasında, Uzaq və Yaxın Şərqdə, nəhayət Avropada yayılmışdır. Onun bu cür geniş bir ərazidə özü də az vaxtda yayılmasına bədii gözəlliyi, dilinin şirinliyi, hadisələrin reallığı həm də Koroğlunun öz dövründə aşıq kimi, şair kimi, qəhrəman kimi məşhurluğu səbəb olmuşdur. Azərbaycan türkləri ən böyük sənət əsərlərini yaratmış, lakin onları yaşatmağın qayğısına qalmamışlar. Tanrı bu xalqa həm istedad, həm də laqeydlik verib. Ona görə də Nizaminin, Füzulinin əlyazmaları da, “Kitabi Dədə Qorqud”un nadir nüsxələri də gah Vatikandan, gah da Drezdendən tapılır. “Koroğlu” eposunun toplanması və nəşrinə də ilk dəfə olaraq avropalılar maraq göstərmişlər.

Eposun nəşr tarixinə qısaca nəzər yetirək. “Koroğlu” eposu ilk dəfə 1842-ci ildə Londonda çap olunub. Çap olunan mətni polyak A.Xodzkov Təbrizdə ələ keçirib. Mənbələrdə Xodzkovun mətni Aşıqdan topladığı yazılsa da, qeyd etmək lazımdır ki, bu mətn Kodzkovun əlinə hazır şəkildə keçmişdir. O mətni Parisə aparır və 1842-ci ildə ingilis dilində, kitab halında nəşr etdirir.
O dövrlərdə Tiflisdə də Koroğlu haqqında rəvayətlər çap olunur.
Azərbaycanda isə epos 1913-cü ildə çap olunmuşdur. Lakin Rza Zəkinin toplayıb çap etdirdiyi “Koroğlu” Azərbaycan “Koroğlu”su deyildi və dilini də anlamaq qeyri-mümkün idi. Kitabın nəşrində Vəli Xuluflu şəxsən iştirak etmişdir.
Elə Azərbaycan aşıqlarından ilk dəfə “Koroğlu” eposu Vəli Xuluflu tərəfindən toplanmışdır. Xuluflu 1927-ci ildə Tovuzlu Aşıq Hüseyn Bozalqanlıdan dastanın iki qolunu, Toqat Səfəri və Bağdad Səfəri qollarını yazıya alıb kitab halında çap etdirmişdir. 1929-cu ildə isə Tovuzlu Aşıq Əsəddən daha 2 qolunu, “Dəli Koroğlu və Bolu Bəy” eyni zamanda “Dərbənd səfəri” qollarını toplayıb və eyni ildə bu dörd qol latınca çap olunub.

Bəs “Koroğlu”da məhəbbət?
İlk öncə qeyd edək ki, dastanda bir sıra qadın surətləri vardır (Nigar xanım, Telli xanım, Ruqiyyə, Məhbub, Dünya, Bənövşə xanım və.s). Bu qadın surətləri öz ərləri kimi mərd, qorxmaz və igid qadınlardır. Lakin bununla birlikdə xanımlıq etməyi də, tam bir Türk qadını olmağı da yaxşı bacarırlar.
Nigar xanım başda olmaqla qadınlar Koroğlu və onun silahdaşlarına mənəvi qüvvət verirlər. Onlar qoçaq bir qadın olmaqla yanaşı eyni zamanda ağıllı, tədbirli, mübariz və gözəl Türk xanımlarıdır.
Dastandakı ən kamil qadın surətlərindən biri də fikrimcə heç şübhəsiz Nigar xanımdır. O, Türk sultanının qızıdır. Koroğlunun igidliyini eşidir və görmədən Koroğluya aşiq olaraq ona məktub yazır. Məktubu bu şeirlə tamamlayır:

Mən xotkar qızıyam, Nigardır adım,
Şahlara, xanlara məhəl qoymadım.
Bir sənsən dünyada mənim muradım,
İstərəm özünə eylə yar məni.

Və beləcə Nigar xanım Çənlibelə gələrək Koroğlunun sadiq ömür gün yoldaşı olur. Hər zaman yanında olaraq, ona mənəvi dəstək olur. Nigar xanım digər igidlərin də rəğbətini öz ağlı ilə qazanır.

Koroğlu sadəcə bir qəhraman deyildi. Şair, aşıq və müdrik bir ər idi. O, Çənlibeldə çox gözəl bir cəmiyyət yaratmışdı. Əsas da buraya gələn qadınlar Çənlibeldə öz hüquqları ilə yaşayırdılar.
“Koroğlu” dastanı mərdlik, kişilik, qəhrəmanlıq salnaməsidir…

Türkologiya Araşdırma Mərkəzi.
Yazar: İlkanə Türksoy Şadıoğlu