Türk Xalqları Tarixi- Abidələr Tarixin Sirdaşıdır

Zaman keçdikcə insanlar yeri, göyü müqəddəsləşdirdilər. Ayinlər, mərasimlər mürəkkəbləşdikcə yeni məbədlər yarandı. Sinaqoqlar, məscidlər, kilsələr meydana gəldi. İnsanlar möcüzə gözləyərkən, özləri minlərlə möcüzə yaratdılar.
Eramızdan əvvəl 522-ci ildə doqquz rəqibi üzərində qələbə çalan İran şahı Dara Bisutun dağında özünə bir möhtəşəm abidə yaratdı. Qayanın zirvəsində öz şəklini yondurdu. Ayaqları altında isə ağrıdan və təhqirdən yumağa dönmüş Qaumatın, eləcə də məğlub etdiyi başqa rəqiblərinin şəklini həkk etdirdi.
Təxminən 326-cı ildən başlayaraq Çində insanların ilahiyə töhfə məqsədi ilə yaratdıqları Don-Xuan məbədləri meydana gəldi. Bu məbədlər əsrlərin ağını-qarasını gördü. Bəzən də on illərlə yaranmış bir möcüzə, şüur sahibi hesab olunan insan əli ilə bircə anın içində məhv edilmişdir. 1942-ci ildə Yapon militaristlərinin bombaladığı Birmadakı Mandalay sarayı kimi.
Hər bir xalqın özünəməxsus memarlıq möcüzələri olmuşdur. Məsələn, təkcə Azərbaycanda lap qədim dövrlərdən başlayaraq orta əsrlərə qədər müxtəlif tayfa və hakim dillər meydana gəlmişdir.
Bakıda Suraxanı qəsəbəsindəki Atəşgah oda, işığa səcdə edən insanların yadigarıdır. Bu məbəd atəşpərəstlərin odlu-alovlu qəlbindən qopmuş bir parça xatirədir. Odda-alovda bərkiyib xalqımız. Babalar əsrlər boyu torpağına göz dikənləri bəbəklərinə od ələyib. Buna görə də möhtəşəm Suraxanı Atəşgahını xalqımızın əzəmətlə dayanmış qəhrəmanlıq xatirəsi adlandırmaq olar. Abidələrdə donub qalmış bu xatirələrin ağlı-qaralı səhifələri var. Bu xatirələrdə xeyir və şərin, Hörmüzlə Əhrimənin mübarizəsi yaşayır.
Tarixdən məlumdur ki, Azərbaycanın bəzi yerlərində Günəşə və Aya da sitayiş etmişlər. Gədəbəy rayonundakı Mahı dağının ətəyində, Şəmkir çayının sol sahilində indiyə qədər salamat qalan Mahrasa məbədinin Ay ilahəsinə həsr olunduğu bildirilir. 1-ci əsrdə yaşamış yunan coğrafiyaşünası Strabon Albaniyada(Azərbaycanda) Ay ilahəsinə həsr olunmuş məbədlərin tikintisinə xüsusi yer verildiyini bildirmişdir.
Strabonun və başqa salnaməçilərin məlumatına görə Alban cəmiyyətinə din xadimlərindən ibarət bir təbəqə mövcud olmuş və onların ən hörmətlisi Ay məbədlərində yerləşən kahinlər olmuşlar. Baş kahin hökmdardan sonra böyük hüquqa malik olmuş ikinci adam sayılmışdır. Alban memarlığı bədii tərtibatla həmahəng inkişaf etmiş, məbədlər, heykəl və rəsmlərdə bəzədilmişdir. Onların divarlarına ipək parçalar çəkilmiş, qapılar qızıl, gümüş və müxtəlif rəngli materiallarla naxışlanmışdır. Məbədlərin naxışları, bəzəkləri, əzəmətli görünüşü adamları ram etmiş, onların şüurunda fövqəltəbiilik yaratmışdır.
Qədim Alban kilsələrindən Qax rayonu ərazisindəki Qum bazilikası, Ləkid məbədi, Qumrux məbədi, Gədəbəy ərazisində Çanaxçı, Mahrasa və onlarla xristian məbədləri içərisindəki incəsənət nümunələrin çoxu bizim dövrümüzə gəlib çatmamışdır.

Türkologiya Araşdırma Mərkəzi
Yazar: Nərmin Müşfiqzadə