Sosiologiya dərsləri (Dərs 5)

1.Mədəniyyət tanımı

Qısa və öz ifadəsiylə mədəniyyət,bir toplumun özünəməxsus yaşama tərzini ifadə edir.Yaşama tərzi içindəki,davranış,düşünüş,tərzi,əxlaq,inanc,sənət,bilgi hüquq,törə və s o toplumun mədəni bütünlüyünü yaradır.

2.Mədəniyyətin özəllikləri

a.İnsanlar doğulduqdan kültürləriylə birlikdə doğulmazlar.Kültür sonradan öyrənilir.Məsələn,hindularda inəyin müqəddəs olduğu sonradan öyrənilir.

b.Kültürün maddi və mənəvi ünsürləri var.Texnologiya,binalar,nəqliyyat və s kültürün maddi,inanc,dəyər,əxlaq,törələr və s mədəniyyətin mənəvi ünsürləridir.Bu ünsirlər qarşılıqlı təsir halındadır və birbirinə təsir edər.Kültür bütün bu ünsürlərin təsirləşməsindən ortaya çıxan toplumlara xas bir bütünlükdür.

c.Kültür ünsürləriylə birlikdə bir insan əsəridir.İnsanların olmadığı yerdə kültürdəndə söz edilə bilməz.Bu növüylə toplumsaldır.Buna görə iqlim,bitki örtüyü,mövsümlər və s kültür ünsürü deyildirlər.Ancaq təbiət şərləti olaraq mədəniyyətə təsir edirlər.

d.Mədəniyyət,tarixi və davamlıdır.Mədəniyyət nəsildən nəsilə ötürüldüyündə davamlılıq göstərir.

e.Mədəniyyət,zamanla və toplumdan topluma dəyişməkdədir.Bəzi toplumlarda ailədə qadının üstünlüyünün olması,bəzilərində isə kişinin üstünlüyünün olması,mədəni fərqliliyi göstərir.Bir toplumda sənayeləşməylə birlikdə modern demokratik ailənin yayğınlaşması nümunəsində olduğu kimi mədəni zamanla da dəyişmə göstərməkdədir.

Kültür ünsürləri ehtiyacdan yarandığından ehtiyacı qarşılamayan mədəniyyət ünsürləri zamanla dəyişimlə nəticələnir.

Kültür bütünləşdiricidir.Kültür,toplum üzvlərində ortaxlaşa paylaşılır.Eyni inancları paylaşan,eyni dili danışan,vətənini qoruyan insanlarda mədəni birlik vardır.

3.Mədəni(Kültürəl) Qavramlar 

Alt mədəniyyət:Bir toplum bütünlüyü içində yerli olaraq paylaşılan ortaq, ənənə, normalar, alışqanlıqlar və s. alt kültür olaraq ifadə edilir.

Mədəniyyətlənmə:Fərdlərin, içində olduqları mədəni ünsürləri mənimsəyərək o mədəniyyətə qatılmasına deyilir.

Mədəniyyətləşdirmə:Farklı kültürlerin karşılıklı etkileşimi ile gerçekleşen serbest kültür alış – verişine denir.

Mədəni dəyişim :Yaşama tərzi olan mədəniyyətin, zaman içində toplumdaki fərqləşməsidir.

Mədəni korlanma:İnkişafa qapılarını bağlayaraq,funksiyalarını itirmiş mədəni ünsürlərini formal olaraq yaşatmaya çalışmaqdır.

Kültürel şok:Bir mədəniyyətdən başqa bir mədəniyyətə keçən fərdlərin yeni mədəniyyətə uyğunlaşdırmaması nəticəsində ortaya çıxan konflinkt və böhrandır.