Toplumların İnkişaf və Təkamülünə baxış

Biz ötən dərslərimizdə öyrəndik ki,Sosiologiyada əsas obyekt cəmiyyətdir.Sosiologiya tam cəmiyyəti sistematik öyrənən elmdir.Bu dərsimizdə toplum məfhumunu daha dəqiq tədqiq edəcək və onun növlərini öyrənəcəyik.

Müəyyən bir torpaq parçası üzərində,müəyyən bir avtoritetə malik olaraq ortaq təməl maraqlaranı qorumaq üçün sosial əlaqələrdə olan insanların bütünlüyü toplumu yaradır.Toplumların,iqlim şərtlərini,toplumu yaradan insanların nüfuzunu,sahib olduqları dəyərləri,normaları,iqtisadi gücləri və s eyni olmadığından,toplumların yaşama tərzləridə eyni deyildir.Bu fərqli yaşayış tərzləri toplumların fərdi mədəniyyətləri ortaya çıxarır.Sosiologiyada toplumlar arasındakı fərqlilikləri tədqiq edər.

Tönnis, toplumları sosial əlaqələrin xüsusiyyətinə görə iki qisimdə tədqiq edir.İcma və cəmiyyət.İcmalarda bənzər əlaqələrin olduğunu qeyd dən Tönnis,cəmiyyətlərdə də fərqli əlaqələrin olduğunu qeyd edir.İcma,ortaq iradənin,ortaq mülkiyətin,ortaq maraqların,birlik şüuru və biz duyğusunun hakim olduğu,sistemin yazılı olmayan qaydalarla dövr etdiyi(adətlər,törələr kimi) kənd birliklərini xatırladır.Cəmiyyət isə,maraqlara əsaslanaraq,mən duyğusunun əsasda olduğu,fərdi iradə və fərdi mülkiyyətin əsas görüldüyü,sistemin rəsmi,yazılı qaydalarla tənzimləndiyi şəhər birliklərini xatırladır.

Dürkheim də icma və cəmiyyət ayrımına uyğun olaraq mexanik və təbii olmaqla iki dəstək  növündən danışmışdır

İcmada qarşılıqlı yardımlaşmaya əsaslanan bir işbirliyinin (mexanik) olduğu qeyd edilir.Kəndlərdəki iməcilik üsulu dayanışma buna nümunədir.Cəmiyyətdə isə fərqli iş qollarının birbirini tamamlaması şəklində görülən razılaşdırılmış dayanışmanın(təbi)olduğunu qeyd edir.Şəhərlərdəki iş bölümünün birbirini tamalaması buna nümunədir.Durkheim mexanik dayanışma ilə təbi dayanışma arasındalı ayrılmanı əhali artımın görə əsaslandırır

Toplumlar,təkamülə görə tədqiq edilidiyinidə bu təkamül mərhələlərindən keçdiyi qeyd edilir:

A.Oturaq olmayan toplumlar

Klanlar,mənafeə qrupları

Ovçuluq və yığıcılıqla məşğul olub,köçəri yaşıyırlar.

B.Oturaq olan toplumlar

İnsanların torpağa yerləşəesində başda iqtisadi (kənd təsərüfatı inqlabı ) səbəblər olmaq üzrə demoqrafik (əhali artımı) və dini səbəblər (müqəddəs yerlərə bağlılıq) təsirli olmuşdur.

1. Tayfalar

Oturaq  həyata keçiddə ortaq mülkiyyətin mövcud olduğu tayfa həyatı ortaya çıxmış və iqtisadi təsərrüfata bağlı olmuşdur.

2.Şəhərlər

İhtiyaç fazlası üretim (tüketim fazlası) yapılması kentlerin ortaya çıkmasında etkili olmuştur. Sənətkarlıq və ticarət  kənd təsərrüfatının  yanında iqtisadi hayatın içində  yer almışdır. Xüsusi  mülkiyyətin başlaması, yazılı qaydaların olması, idarəedən – idarə edilən ayrımının başlaması şəhərlərin görünən  xüsusiyyətləridir.

3. İmparatorluqlar

Homogen olmayan topluluqlar mərkəzi bir avtoritet altında toplanmışlardır

4. Feodallıq

Merkezi otoritenin zayıflamasıyla feodal birlikler güçlenmiştir. Bu dönemde belirgin olarak sınıflaşma görülür. Köylüler, din adamları, köleler gibi.

Mərkəzi avtoritetin zəifləməsiylə feodal birliklər güclənmişlərdir.Bu dönəmdə görünən sinifləşmədir.Kəndlilər,din adamları və kölələr kimi.

5. İnkişaf etmiş Toplumlar

Bu dönəmə keçişdə sənaye inqilabı təsirli olmuşdur.İqtisadi həyat səneyeyə əsaslanıb.İş bölgüsü,avtomatik artmışdır.Sosial dövlət anlayışı yayılmışdır.Sosial hərəkətlilik artmışdır.İnkişaf etmiş toplumlarda millət(milli dövlət)anlayışı hakimdir.