Şirvanşahlar dövləti ilkin çağında.(16-cı dərs)

Ötən dəfə xalq hərəkatlarından,ərəb zülmünə qarşı üsyanlardan danışaraq 9-cu əsrə “səyahət etmiş olduq.“ Sizcə bu qədər xalq hərəkatları,ərəb ağalığının törətdiyi mənfi nəticələr heç bir nəticə vermirdimi? Əlbəttə ki,bunun bir nəticəsi var idi. Xilafət sarsılır,xalqımız dövlətçilik ənənələrinə geri dönürdü..Xilafətin zəifləməsindən sonra Azərbaycanda bir sıra yeni dövlətlər yarandı ki,bu dövlətlərdən biri Şirvanşahlar dövləti idi..

Şirvanşahlar dövlətinin özünəməxsusluğu o idi ki,bu dövlət ölkə tarixində ən uzunömürlü dövlət kimi xatırlanır.(861-1538)

İlk zamanlar ölkənin şimalında kiçik bir vilayət olan bu ərazinin paytaxtı Şirvan idi.Sonradan güclü dövlətə çevrilməsinin səbəbkarı Məzyədilər sülaləsi idi ki,bu sülalər tarixi ədəbiyyatlarda Şeybanilər və ya Yezidilər kimi də xatırlanır.

“Bəs Məzyədilərin mənşəyi nə idi?“deyə sual verilə bilər..Bu sülalə mənşəcə Rəbiə adı ərəb tayfasından idi.Onların nümayəndəsi olan Yezid ibn Məzyəd (“Niyə Yezidilər adlanırdı?“sualına da cavab tapdıq) Harun ər-Rəşidin zamanından Cənubi Qafqazın,o cümlədən Şirvanın hakimi idi.

Məzyədilər ilk dəfə Aranda paytaxtı Bərdə olan yarımmüstəqil əmirlik yaratmışlar.(Bərdə bu zaman bütün Cənubi Qafqazda ərəb əmirliyinin mərkəzi idi) Yezid ibn Məzyəd bu zaman Aran,Şirvan,Dərbəndi və indiki Ermənistan ərazisini idarə edirdi və bu torpaqları o Şirvan valisi olaraq idarə etməkdə idi.

859-cu ildə Yezidin oğlu Məhəmməd Gəncəni bərpa etdirərək bura köçür.Bunun nəticəsində bu sülalənin müstəqilliyi daha da artır və burada möhkəmlənirlər.Zaman keçdikcə onlar türkləşdi və Sacilərin Bərdəyə hücumundan sonra onların buradakı nümayəndələri Şirvana köçdü.

Böyük hadisə 861-ci ilə təsadüf edir.Bəli,dövlət məhz bu tarixdə Heysam ibn Xalidin təşəbbüsü ilə yaranır.O “şirvanşah“titulu götürərək ərazini müstəqil idarə etməyə başlayır.Lahicanşahlıq 917-ci ildə dövlətə birləşdirilir. Bir il sonra isə Əbu Tahir Şamaxının daha əlverişli mövqedə yerləşdiyini görərək paytaxtı bura köçürür.Bundan sonra dövlətin paytaxtı Yezidiyyə adlanmağa başladı.

Əbu Tahir və onun xələfləri dövlətin ərazisini genişləndirməyə davam edirlər.981-983-cü illər ərzində Qəbələ,Bərdə,Şabran dövlətə birləşdirilir.Haşımilər tərəfindən idarə edilən Dərbənd əmirliyinin 988-ci ildə Şirvanşahlara tabe edilməsi isə xüsusilə əhəmiyyətl idi. “Dəmir qapı“ adlanan Dərbəndi ələ keçirdikdən sonra Dərbənd səddi və qala divarı təmir etdirilib möhkəmləndirildi.

Bununla kifayətləndimi Şirvanşahlar dövləti? Xeyr,kifayətlənmir və Xursan,Tabasaran da dövlətə qatılır.Sonrakı dövrlərdə isə Şəki və Sənariyə hakimləri də Şirvanşahlardan asılı vəziyyətə salınmışdır.

Şirvanşahlar dövlətinin yaranması Azərbaycan tarixində mühüm hadisə idi.Dövlətin yaranması təkcə Məzyədilərin özləri üçün önəmli hal deyildi.Bu dövlət  digər dövlətlərimizin də yaranmasına (Saci,Salari və s.) təkan vermiş oldu.Onlar həm də şimaldan hücum edən alanlar,sərirlər,ruslar və başqa yadellilərin basqınlarının da qarşısını almış oldu.

Əziz izləyicilər,əgər Şirvanşahlar dövləti barədə bildiyiniz maraqlı faktlar varsa qeyd etməyiniz xahiş olunur.