Səlcuq imperatorluğu və Azərbaycan. (24-cü dərs)

Azərbaycan türkləri,o cümlədən burada yaşayan oğuz tayfaları səlcuq türklərinin soydaşları olduqlarından səlcuqların bu ərazini ələ keçirməsi asan baş verdi.Ümumiyyətlə, Cənubi Qafqazın müsəlman əhalisi səlcuqları Bizans və erməni-gürcü təcavüzünə qarşı müttəfiq olaraq görürdülər. Həm də Rəvvadilər,Şəddadilər və Şirvanşahlar səlcuqlara qarşı birləşə bilmədilər. 1054-cü ildə Rəvvadilər və Şəddadilər,1066-cı ildə isə Şirvanşahlar Səlcuq dövlətinə birləşdirildi.

Mühüm bir nüansı qeyd etməliyik ki,Səlcuq türkləri onların hakimiyyəti altına düşən bütün xalqların və ölkələrin sonrakı tarixində eyni rol oynamadılar.Qonşu ölkələrdən fərqli olaraq bizim tariximizdə bu dövlət olduqca mühüm rol oynamışdılar. Azərbaycanın Böyük Səlcuq imperatorluğunun tərkibinə qatılması buranı Türkiyənin (müasir Türkiyənin tarixi Səlcuq imperatorluğundan başlayır) başlıca etno-siyasi dayaqlarından birinə çevirdi.Səlcuq axınları zamanı türk boylarının yeni toplumları Azərbaycanda yerləşdilər.Ən mühüm amillərdən biri isə Azərbaycan türk xalqının yaranışının başa çatması idi.

Səlcuqlu axınları nəticəsində oğuz türkləri bütün Güney Qafqazda və Ön Asiyada başlıca etno-siyasi amilə çevrildilər və bu amil Yaxın və Orta Şərqin bütün sonrakı tarixində mühüm rol oynadı. Səlibçilərə güclü zərbələr endirən səlcuqlular Yaxın və Orta Şərqin siyasi xəritəsinin Qərbi Avropanın xeyrinə dəyişməsinin qarşısını aldılar. Onlar həmçinin,Bizansın Cənubi Qafqazda möhkəmlənmək siyasətini puç etdilər.Türk-islam amili Cənubi Qafqazda möhkəmləndi.

Bütün orta əsr imperiyaları kimi Səlcuq dövləti də uzun yaşamadı.Natural təsərrüfatın hökmranlığı şəraitində yaranmış dövlətdə iri ticarət və sənətkarlıq mərkəzləri arasında geniş əlaqələr olsa da,ərazisindən karvan yolları keçsə də imperatorluq vahid iqtisadi və siyasi mərkəz ətrafında birləşmədiyindən mərkəzləşmiş dövlətə çevrilə bilmədi. XI yüzilin sonlarında – işğallar ara verdikdə çökməyə başladı.

Vaxtilə hərbi xidmət müqabilində səlcuqlu sultanlarının bütöv vilayətləri, mahalları iqta olaraq bağışladığı ayrı-ayrı sərkərdələr – əyalət hakimləri artıq mərkəzi hakimiyyətə tabe olmaq istəmirdilər.Əsarətdə olan xalqların azadlıq mübarizəsi genişlənməkdə idi. Sultan Səncərin zamanında imperiya ayrı-ayrı müstəqil dövlətlərə parçalanmışdı.Bu dövlətləri səlcuqlu sultanları vəliəhdlərinin tərbiyəçiləri olan atabəylər idarə edirdilər. İmperiyanın parçalandığı dövrdə yaranmış ən qüdrətli dövlətlərdən biri də Azərbaycan atabəylərinin idarə etdiyi Eldənizlər (Atabəylər) dövləti idi.