Get more stuff like this
Subscribe to our mailing list and get interesting stuff and updates to your email inbox.
Thank you for subscribing.
Something went wrong.
IX əsrin ortalarında Yaxın və Orta Şərq öz tarixində mühüm dəyişikliklə qarşılaşdı.Bu Orta Asiyadan Aralıq dənizi sahillərinə və Dərbənd keçidindən İran körfəzinədək ərazilərədək əhatə edən Böyük Səlcuq sultanlığının yaranması idi.Bu dövlət,ümumiyyətlə səlcuq türklərinin axınları ümumdünya tarixinin gedişinə fəal təsir göstərmiş,Yaxın və Orta Şərqin etnik,hərbi-siyasi və ictimai-iqtisadi tarixində dərin iz buraxmışdır.
Səlcuqlular oğuz türkləri idilər və onların adı məşhur türk sərkərdəsi Səlcuqun adından götürülmüşdür.Qınıq tayfasının başçısı olan Səlcuq X əsrdə islamı qəbul etdikdən sonra oğuz-səlcuq tayfalarına a=başçılıq etmişdir.Səlcuq türkləri Sır Dərya boyundakı torpaqlarda yaşayırdılar.Lakin,burada Qaraxanilər və Qəznəvilər tərəfindən sıxışdırıldıqları üçün çox keçmədən qərbə doğru axınlara başladılar.Özlərindən əvvəlki türk tayfaları kimi səlcuqların da əsas hədəfi Bizans torpaqları oldu.Səlcuqların başçısı Toğrul bəyin göstərişi ilə qardaşı Çağrı bəy 1015-ci ildə Bizansa qarşı ilk kəşfiyyat yürüşünə başladı.Səlcuq atlıları İran və Azərbaycan torpaqlarını keçərək Bizansa daxil oldular.Çağrı bəy Bizansa qalib gələrək Van gölü hövzəsini ələ keçirdi.Naxçıvan və onun ətrafındakı Azərbaycan torpaqlarını nəzarət altına aldı.Lakin,təqribən 5-6 min atlıdan ibarət kiçik bir qüvvə ilə Bizansa qarşı hərbi əməliyyatı davam etdirə bilməyən Çağrı bəy 1021-ci ildə Məvarəünnəhrə dönüb səfəri barədə qardaşı Toğrul bəyə məlumat verdi.O Qaraxanilər və Qəznəvilər kimi qüdrətli qoşunlarla toqquşmaqdansa,siyasi dağınıqlıq dövrü yaşayan İran,Güney Qafqaz istiqamətində yeni yürüşlərə başlamaq qət olundu.Bununla səlcuq türklərinin qərbə doğru kütləvi axınları başlandı.Onlar əvvəlcə Qəznəvilərin hakimiyyəti altında olan Xorasanda məskən saldılar.Elə burada da 1038-ci ildə paytaxtı Nişapur şəhəri olan ilk Səlcuqlu dövləti meydana gəldi.Səlcuqun nəvəsi Toğrul bəy sultan elan olundu.
Sultan Toğrulun hakimiyyəti illərində səlcuq türkləri daha da qüvvətləndilər.1040-cı ildə Dəndənəkan vuruşmasında Qəznəvilər dövlətinin hərbi qüvvələri darmadağın edildi.Mərv şəhərində toplanan Böyük qurultayda Şərqdə və Qərbdə yeni işğallara başlanaq qət olundu. 1043-cü ildə dövlətin paytaxtı Nişapurdan Reyə köçürüldü.Səlcuq qoşunları buradan üç istiqamətdə – Həmədan-İsfahan,Gilan və Azərbaycana doğru yürüşə başladılar.Həmədan – İsfahan səmtində hücuma keçən səlcuqlu qoşunlarına İbrahim Yınal,Gilan üzərinə yürüş edən qüvvələrə Kutalmış və Rəsultəkin,Azərbaycanın güney bölgələrinə doğru hərəkət edən qoşunlara isə Həsən və Yaquti başçılıq edidilər.Bunsan əvvəl Azərbaycan,İran,Güney Qafqaz və Şərqi Anadoluda möhkəmlənmiş oğuz-türk tayfaları səlcuqlu yürüşlərində fəal iştirak edirdilər.Çox keçmədən Həmədan və İsfahan da daxil olmaqla bütün Qərbi İranı ələ keçirən İbrahim Yınalın başçılıq etdiyi səlcuqlu qoşunları Dəclə sahillərinə çıxdı.Gilan da daxil olmaqla Xəzərin cənubundakı torpaqları ələ keçirən Kutalmış isə Arazı adlayıb Arana girdi. Azərbaycanın quzeyində möhkəmlənən səlcuqlular şəddadilərin hərbi qüvvələri ilə birləşərək Bizans,ermən və gürcülərin birləşmiş qüvvələrinə ağır zərbələr endirdilər.Azərbaycanın güney bölgələri isə səlcuqlu sərkərdəsi Həsənin nəzarəti altına keçdi.Bundan sonra Şərqi Anadoluda hərbi əməliyyata başlayan Səlcuq-Azərbaycan qoşunları 1048-ci ildə Bizans, erməni və gürcü qoşunlarını birlikdə darmadağın etdilər.Bizans səlcuqlularla sülh bağlamağa məcbur oldu.Beləliklə,sultan Toğrulun hakimiyyətinin ilk illərində bütün Xorasan,Xarəzm,Qərbi İran səlcuq türklərinin əlinə keçdi.1055-ci ildə Bağdad da daxil olmaqla İraq işğal olundu.Abbasilər Xilafəti səlcuq türklərindən asılı vəziyyətə düşdü. Abbasilər sultan Toğrulu bütün “Şərqin və Qərbin hökmdarı“kimi tanınmağa məcbur oldular.
SultAN Alp Arslanın və Məlik şahın hakimiyyəti illərində səlcuq türkləri daha geniş əraziyə yayıldılar.Malazgird vuruşmasında Bizansın hərbi qüvvələrini məğlub edən və imperator Roman Diogeni əsir alan Alp Arslan demək olar ki,bütün Kiçik Asiyanı işğal etdi.Sonralar Suriya.Fələstin,Ermənistan və Gürcüstan,Orta Asiyada isə Mavəraünnəhr – Amu Dərya və Sır Dərya arasındakı torpaqlar səlcuqlardan asılı hala düşdü.Nəticədə Yaxın və Orta Şərqin siyasi xəritəsində Böyük Səlcuq imperatorluğu kimi qüdrətli dövlət yarandı.XI əsrin ikinci yarısında bütün Orta Asiya,İran,Güney Qafqaz,İraq,Suriya,Kiçik Asiya və Ərəbistan yarımadası səlcuqların hakimiyyətində altında idi.
