Rus dili (44-cü dərs)

Yəqin ki, rus dili öyrənənlərin çoxunun ən böyük problemlərindən birinin tələffüz olduğunu bilirsiniz. Bunun əsas səbəblərindən biri sözlərin yazılışı ilə bağlıdır.Rus dilində sözlərin yazılışı bir çox hallarda onların tələffüzündə fərqlənir. Başqa sözlə desək, sözün yazılışı (orfoqrafiyası) və tələffüzü müxtəlif qaydalarla izah olunur. Bəs sözləri düzgün tələffüz etmək üçün hansı ümumi qaydaları bilmək lazımdır?
Bu dərsdə rus sözlərinin tələffüzünün yalnız ən başlıca qaydalarından bəhs edəcəyik.

• О səsi vurğu altında о (воды), vurğuqabağı hecada isə а kimi (вада) tələffüz olunur. Ikinci vurğuqabağı hecada isə bu səs karlaşır (въдавос—водовоз).
• Lakin вода sözünün birinci hecasında həmişə o yazılır.
• Rus dilində işlədilən və bu dilə başqa dillərdən keçmiş sözlərdə о səsi vurğusuz belə о kimi tələffüz olunur (отель, поэт, поэзия, фонетика, Золя, Шопен və s).

• Ikinci təsrif fellərinin (глаголы второго спряжения) vurğusuz sonluqları ат, ят (üçüncü şəxsin cəmi), birinci təsrifə daxil olan fel sonluqları ут, ют (üçüncü şəxsin çəmi) kimi tələffüz olunur. Məsələn, дышат, гонят, любят yazıldığı halda, дышут, гонют, любють, kimi tələffüz olunur.
• Гий (строгий), кий, (горкий), хий (тихий)sonluqları ilə bшtən sözlərdəki г, к, X səsi qalın, bunlardan sonra gələn səs isə kar tələffüz olunur: строгъй, горькъй, тихъй. Eləcə dəЧајковскии сөзү Чайковскъй, Горький sözü Горькъй kimi tələffüz olunur.

• Fel sonluqları тся, ться, тца (uzun tələffüz olunan ц) şəklində tələffüz olunur: умываться—умыватца, боится— боитца.
• Что, чтобы, sözləri што, штобы kimi tələffüz edilir.
• Жужжать (vızıldamaq), дожди tipli sözlərdə uzun ж incə (yumşaq) tələffüz olunur: жужжять, дажжи.
• Семь, восемь və s. sözlərindəki м səsi incə tələffüz edilir.
• жч və зч samit səs qrupları uzun ş şəklində tələffцz edilir:мужчина, грузчик, расказчик—мущина, грущик, расскащик.

• Братский, советский, городской və belə tipli başqa sözlərdə те və де samit qrupları ц kimi deyilməlidir: бра-цкъкий,совецкъй, гърацкой.
• Гц və дц qrupları ikiləşmiş (двойное) uzun (долгое) ц şəklində tələffüz edilməlidir: дватцать—дваццать, молодца—мьлацца.
• Гк və гч qrupları хк və хч şəklində tələffüz olunur: легко, мягко, легче, мягче, лехко, лехче, мяхче.
• Марксисткин, большевисткий və s. sözlərdəki стек səs birləşməsi adətən т-sız tələffüz edilir: марксисский, болшевисский.

Yeni sözlər:

мыло  –  sabun

мягкий  –  yumşaq

мясной  –  ətli

мясо  –  ət

наверх/наверху  –  yuxarı,yuxarıda

над  –  üstdə

надевать/надеть  –  geyinmək,götürmək

надо  –  lazım, ehtiyacı olmaq

например  –  məsələn,nümunə üçün

наука  –  elm