Robespyerin 1 illik diktaturası. II yazı

Əlbəttə ki, Fransada baş verən bu hadisələr başqa ölkələrə də təsir edirdi. Xalq Fransada qurulan “demokratiya”nı görürdü. Və bunun öz yurdlarında da tətbiq olunmasını istəyirdi. Bu hadisələr qeyri-şərtsiz başqa dövlətlərin monarxlarını sarsıdacaqdı və onlar təbii haldır ki, əks hücum edəcəkdilər. Və şübhəsizdir ki, bu belə də oldu. 1793-cü ildə Fransaya qarşı Böyük Britaniyanın başçılığı altında birinci koalisiya yaradıldı. Böyük ehtimal, kral XVI Lüdovik və kraliça Mariya Antuanettanın bu koalisiyada əli var idi. Düzdür, koalisiya onlar edam ediləndən sonra quruldu. Bəlkə də koalisiyanın şərti bu idi. Kral edam edilərsə, koalisiya qurulacaq və hücumlar başlanacaq. Və məncə, təsadüfi deyil ki, kral və kraliçanın edam olunması və koalisiyanın yaradılması üst-üstə düşür. 1793-cü il. Əslində kral və kraliçanın başqa yolu da yox idi. Yenidən monarxiyanı qaytarmaq və bərpa etmək üçün tək yol xaricdən kömək idi. Çünki xalq da artıq kraldan üz döndərmişdi, yakobinçilərə qoşulmuşdu. Yakobinçilər, şübhəsiz, kral və xarici qüvvələr arasında bağlanan bu müqavilədən xəbərdar idi. Düşünürəm ki, Milli Konventə başçılıq edən jirondistlər ilə xarici qüvvələr arasında da əlaqə var idi. Hər şey zəncir kimidir. Bir baxın. Kral xəyanət edir. Fəqət jirondistlərin başçılıq etdiyi Milli Konvent heç nə etmir. Əslində edir. Amma öz istəkləri ilə deyil, yakobinçilərin təzyiqi ilə. Kral da birbaşa xarici qüvvələr ilə əlbir idi. Yakobinçilərin jirondistlərə qarşı üsyan etməsi. Bunların hamısı bir nəticəyə aparır. Jirondistlərin xarici qüvvələr ilə əlbir olmasına, onların göstərişləri ilə hərəkət etməsinə.

Gördüyümüz kimi, 1793-cü ildə Fransada, bütün Avropada mühüm hadisələr baş verdi. Bu hadisələrin pik nöqtəsi başlayırdı. Yakobinçilərin başçılığı altında xalq qiyamı. Bu gözlənilən idi. Hətta bir qədər gecikmişdi bu qiyam. Qiyama isə Robespyer və onun “sadiq” silahdaşları Danton və Marat başçılıq edirdi. Qiyam uğurla nəticələndi. Konventdə rəhbərlik yakobinçilərin əlinə keçdi. Və bu zaman çox qarışıq və qəliz bir hadisə baş verir. Yakobinçilərin başçısı olan Robespyerin silahdaşı və ən yaxın adamlarından biri Marat öz evində öldürülür. Niyə? Bunun başqa səbəbləri də ola bilər. Yeni məqalələrimdə bu haqda ətraflı danışacam. İpucu kimi deyim ki, Marat tək siyasətçi deyildi, həm də elm adamı idi. Yakobinçilər artıq rəsmi olaraq diktaturaya əl atdılar. Kralın edamından sonra Fransaya qarşı yaradılmış koalisiyaya İngiltərə və İspaniya da qoşuldu. Koalisiyaya İngiltərə başçılıq edirdi. 1794-cü ildə aparılan hərbi əməliyyatlar nəticəsində yakobinçilər koalisiya qoşunlarını ölkədən qovdu. Bəli, bu yakobinçilərin uğuru idi. Amma öndə onları heç də yaxşı hadisələr gözləmirdi.

Sənətkarlar və yoxsullaşmış xırda burjuaziyanın mövqeyini əks etdirən ifrat yakobinçilər terrorun – diktaturanın gücləndirilməsini tələb edirdilər. Danton başda olmaqla, orta burjuaziyanın mövqeyini müdafiə edən mötədil yakobinçilər isə diktaturanı zəiflətməyi tələb edirdilər. Fəqət Robespyer ilk öncə ifrat yakobinçilərin liderlərini, sonra isə mötədil Dantonu və onun tərəfdarlarını edam etdirdi. Konventdə Robespyerin əleyhdarları 1794-cü il iyulun 27-də çevriliş edərək yakobinçilərin diktaturasına son qoydular. Robespyer edam edildi.

Bəli, sonluq çox qəliz oldu. Robespyer “sadiq” silahdaşlarından birini edam elətdirir. Dantonu. Mənim fikrimcə, Danton xarici qüvvələr tərəfindən Robespyerin etimadını qazanıb, güclənib, ondan sonra isə Robespyerə qarşı çıxması üçün göndərilən agent idi. Amma əlbəttə ki, bu bir ehtimaldır.

Müəllif: Ziya Kazımzadə