Robespyerin 1 illik diktaturası. I yazı

Robespyerin 1 illik diktaturası. Bəli. Maraqlı, bəlkə də gülməli gələ bilər. Başlıqa baxan kimi bir sual yaranır. 1 illik diktatura? Bəli, 1 illik diktatura. Amma bu bir il çox qarışıq keçdi. Bu haqda biraz sonra yazacam. İndi isə bir qədər Robespyerin hakimiyyətindən əvvəlki dövrü təhlil edək. Artıq 1791-ci ildən Fransada inqilab qoxusu gəlirdi. Müəssislər Məclisi 1971-ci ilin sentyabrında belə bir qanun çıxardır: Konstitusiya qəbul olunur və Fransa konstitusiyalı monarxiyaya çevrilir. Ali qanunverici hakimiyyət Qanunverici Məclisə tapşırılır. Amma bu o demək deyil ki kral qıraqda qalır. Kralın əsas vəzifələri və səlahiyyətləri hələ də qalırdı. Konstitusiyalı olmasına baxmayaraq bu bir monarxiya idi. Kral hər hansı qanunu dayandıra və ya təxirə sala bilərdi, nazirləri təyin edə bilərdi, ordu və donanmanın başçısı olsa da, müharibə elan etmək və sülh bağlamaq onun səlahiyyətlərinin arasında deyildi. Fransada daxili gömrükxanalar ləğv edilir. Məhkəmə müstəqil hakimiyyət orqanına çevrilir. Fransa isə 83 inzibati vahidə – departamentlərə bölünür. Bu hadisələrdən sonra burjualar mübarizəyə qatılır. Qanunverici məclisdə Jironda departamentindən olan deputatlar qazanır. Onlar isə burjua respublikası tərəfdarları idilər. Bir tərəfdə kralın başçılığı altında monarxistlər. Bir tərəfdə isə Qanunverici Məclisin başçılığı altında respublikaçılar. Bəli, bu artıq müharibə idi. İki bir birinə əks qüvvələr qütblərə çəkilmişdi. Axır-əvvəl mərkəzdə – döyüş meydanında görüşəcəkdilər.

1792-ci ilin fevralında Fransaya qarşı Avstriya və Prussiya arasında ittifaq bağlandı və əksinqilabi koalisiyanın əsası qoyuldu. Böyük ehtimal bu danışıqlarda Fransa kralı da iştirak etmişdi. Çünki artıq respublikaçılar üstünlük qazanırdılar. Kral respublikaçılarıa tək mübarizə apara bilməyəcəyini başa düşürdü.

Kral və Mariya Antuanettanın (Kral XVI Lüdovikin dövründə, əslində, dövləti kral yox onun xanımı – Avstriya imperatorunun qızı Mariya Antuanetta idarə edirdi) satqınlığını görən xalq 1792-ci il avqustun 10-da kral sarayını tutub monarxiyanı devirdilər. Bu artıq respublikaçıların qələbəsi demək idi. Amma heç də hər şey respublikaçıların istədiyi kimi olmadı. Niyə? Bunu biraz sonra görəcəksiniz. Bəli, monarxiya devrilir. Amma artıq xarici dövlətlər tərəfindən Fransanın işğalı başlanır. Fikrimcə, bu işğallara kral özü də əvvəlcədən koalisiya qurulan zaman razılıq vermişdi. Bəlkə də ümid edirdi ki, bu işğallar nəticəsində respublikaçıların gücü azalacaq və kral yenidən hakimiyyəti ələ keçirəcək. Prussiya ordusu sentyabrın 2-də Verdeni tutdu. Lakin Fransa ordusu sentyabrın 20-də Valmi yaxınlığında Prussiya qoşununa qalib gəldi. Sentyabrın 21-də Qanunverici Məclisi əvəz etmiş Milli Konvent kral hakimiyyətini ləğv etdi. Sentyabrın 22-də Fransa respublika elan edildi. Amma kimsə unudulmuşdu. Unudlanlar yakobinlər idi. Bəlkə heç kəs o zaman ağlına belə gətirmirdi ki yakobinlər yeni yaranmış respublikada diktatura quracaqlar. Maraqlısı da budur ki, cəmi 1 illik. Konentdə ən ardıcıl mövqeni yakobinçilər (onlar Yakov monastırında toplandığı üçün belə adlandırlırdı) tuturdu. Yakobinçilər kralın Konventin mühakiməsinə verilməsinə nail oldular. Maraqlıdır, Konvent monarxiyanı devirən zaman belə kralı mühakimə etməmişdi. Bunu yakobinçilər istəmişdi. Bəlkə də təzyiq də göstərmişdilər. Bəs niyə? Niyə məhz yakobinçilər bunu istəyirdi? Bəlkə kral yakobinçilərin gücünü sarsıdacaq hansısa sirri bilirdi? Böyük ehtimal səbəb elə bu idi. Amma iş işdən keçmişdi. 1793-cü ilin yanvarında kral XVI Lüdviq və kraliça edam olundu. Sirrlər də onlarla bir yerdə yox edilmiş oldu.

Ardı var…

Müəllif: Ziya Kazımzadə