”Qafqaz dağı yol ver bizə, biz Bakıya çatacağıq”

Torpaqlarının yarısı Rusiya, yarısı İran tərəfindən zəbt edilmiş, çarizmin   müstəmləkəsi  altında  yaşamış, ruslaşdırma  siyasətinin qurbanına çevrilmiş xalqın  istiqlal günəşinin parladığı gün – 28 may 1918-ci il.  Milli Şuranın qərarı ilə  həmin gündə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaranması elan edildi. Artıq  Azərbaycan  xalqı azadlığın göstəricisi olan hakimiyyətə,  milli orduya, bayrağa, himnə, doğma ana dilinə və ən əsası özünə, öz milli kimliyinə qovuşdu. Bu daha çox qonşuluğunda müstəqil türk-islam dövlətinin var olmasını qəbul etməyən Rusiyanı narahat  edirdi. Azərbaycanın ən böyük dəstəkçisi, əsl böyük qardaşı Osmanlı oldu.  Birinci  Dünya  müharibəsində Fələstin və Suriya ərazisində getmiş döyüşlərdə türk ordusu məğlub oldu. Beləliklə, “Üçlər İttifaqı”nın digər üzvləri kimi Osmanlı da məğlub dövlətlər sırasında idi. Dövlət daxilində  hakimiyyət uğrunda mübarizə, xarici aləmdə münaqişələrin olması Osmanlı-Azərbaycan münasibətlərinə təsir göstərməyib. İstər hərbi, istərsə də digər məsələlərdə Osmanlı hökuməti öz köməyini əsirgəməyərək imdadımıza çatıb. 1918-ci ilin 4 iyununda Osmanlı dövləti ilə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti arasında Batumda ikitərəfli müqavilə bağlandı. Müqavilənin 4-cü maddəsində  qeyd edilir: “Azərbaycan Cümhuriyyəti hökuməti tərəfindən tələb hasil olduğu təqdirdə Osmanlı hökuməti daxili intizam və asayişin təmini üçün gərəkli silahlı qüvvə ilə yardım edəcəkdir”. Hökumətin Tiflisdə yerləşməsi mərkəzi hakimiyyətin narazılığına səbəb olmuşdu. Tiflisdən Gəncəyə köçmüş idarə heyətinin istəyi Bakıya doğru irəliləmək idi. Məhəmməd Əmin Rəsulzadə “Bakısız  Azərbaycan başsız bədəndir” deyərək  Osmanlı ordusunu köməyə çağırmağın vacib olduğunu bilirdi. Bakı olmadan qüdrətli Azərbaycan yaratmaq olmazdı.  “İttihad və Tərəqqi” partiyasının bir qrup üzvü Osmanlılara belə bir müraciət etmişdilər: “Ey türk ordusu, gəl! Gəl, Çingiz xan və Teymurləngin izləri buradadır. Biz böyüklərlə gənclər sənə ilhaq etmək və səninlə bərabər  əcdadlarımızın yurduna yürümək üçün müntəzirik”. Nuru  paşanın  başçılığı ilə Gəncəyə daxil olmuş Qafqaz İslam Ordusu bir neçə  hücumdan sonra  Bakıya yaxınlaşdı. Şəhərə uğurlu hücum təşkil etmək və tezliklə azad etmək üçün  güclü orduya ehtiyac var idi. Nuru paşa ordu  komandanlığına  müraciət  edərək  dərhal  yardım  göndərilməsini  xahiş etdi. Çünki  əlavə  qüvvələr  göndərilməsə,  Bakını azad  etmək çətin olacaqdı. Bakı  ətrafındakı  kəndlərdən  könüllü  toplanmağa  başlanıldı. “Sentrokaspi” ordusu belə  Qafqaz  İslam  Ordusunun  qətiyyətini  və  əzmkarlığını  qıra  bilmədi.  Böyük  hazırlıqlardan sonra  Bakı  üzərinə  həlledici  hücum 14  sentyabr tarixinə təyin  edildi. Bütün  hərbi  qüvvələr  şəhər  üzərinə  hücum  üçün  hazırlıqlı  idi. 36 saat davam etmiş şiddətli  döyüşdən sonra  “Sentrokaspi” nümayəndəliyi  şəhəri   təslim  etmək  qərarına  gəldi.  Beləliklə,  Bakı  şəhəri  Qafqaz  İslam  Ordusunun  tam nəzarətinə  keçdi.  Nuru paşa  Bakının  azad  edilməsi  ilə  Gəncədəki   Azərbaycan  hökumətinə  teleqraf  göndərdi.  Sentyabrın  16-sı  Nuru  paşa,  Xəlil paşa, Əliağa  Şıxlinskinin  iştirakı  ilə  rəsmi keçidlə  şəhərə  daxil  olundu. Şəhər  əhalisi  Qafqaz  İslam  Ordusunun  döyüşçülərini  salamlayır,  onları  böyük  coşğu  və  sevinclə  qarşılayırdılar. Bakının azad edilməsi, Türk ordusunun və diplomatiyasının qələbəsi Azərbaycan üçün tarixi hadisə idi.  Osmanlı  dövlətinin  baş vəziri  Tələt  paşa  Əlimərdan  bəy  Topçubaşovla görüşündə qeyd edir: “Niyyətimizə çatdıq.  Azərbaycanın  paytaxtı   Bakının azad   edilməsi  Osmanlı  dövləti  üçün  siyasi-iqtisadi,  mənəvi  dəyərə  malikdir”.  Türk  ordusunun  Bakının  azad  edilməsindəki siyasi səbəbi Batum  müqaviləsinin 4-cü maddəsi, mənəvi səbəbi isə Azərbaycan türklərinə qarşı törədilmiş 31 mart soyqırımıdır. Türkiyə  mətbuatı  Bakının azad edilməsinə xüsusi önəm verib. “Yeni gün” qəzeti yazır: “Azərbaycanlı qardaşlarımız Bakını azad etmişdir. İndi Bakı meydanlarında  Azərbaycan  bayraqları  dalğalanır”.  Bakı  azad  edilərkən  Məhəmməd Əmin Rəsulzadə İstanbulda idi.  O, Fətəli xan Xoyskiyə teleqram göndərərək  Azərbaycan  nümayəndəliyini  təbrik  etdi: “Hürriyyət  və  istiqlaliyyət  uğrunda  çarpışan  türk  millətinin  istinadgahı  olan  Bakının  qurtuluşu   münasibətilə  rəisi  bulunduğunuz  hökuməti  candan  təbrik  edər  və salamlaram”. Qafqaz İslam Ordusu təkcə Bakının yox, Qarabağ, Naxçıvan, Zəngəzur   torpaqlarının müstəqilliyi naminə də mübarizə aparıb. Azərbaycanın   müstəqillik  qazanması ilə erməni separatizmi daha da  genişləndi.  Azərbaycan türklərinin  Qarabağı  idarə  etməsi  ilə  barışmayan  ermənilər əhalini  məcbur  edirdilər ki,  Qarabağı  Azərbaycandan ayrı bölgə kimi  tanısınlar. Elə  həmin  gün  Nuru paşanın əmri ilə  bura  hərbi  qüvvələr  göndərildi. Cəmil Cahid  bəy ermənilərə  Azərbaycan   hökumətinin  qanunlarına   tabe  olmaları  barədə ultimatum  verdi. Erməni silahlılarının  göstərdiyi  cəhdlərə  baxmayaraq, Qafqaz İslam Ordusu Şuşaya daxil oldu. Azərbaycan və Qafqaz İslam Ordusunun  tarixində  böyük  önəmi olan bu qələbədə  Cəmil  Cahid   bəy   böyük  xidmətlər göstərib.

Birinci Dünya müharibəsində məğlub  olmuş  Osmanlılar ABŞ  və  İngiltərənin tələblərini yerinə yetirməyə məcbur idilər. Əlimərdan  bəy  Topçubaşov  sədrəzəm  İzzət  paşaya  Azərbaycan  Xalq  Cümhuriyyətinin   müstəqilliyinin  qorunması  üçün  göstərdikləri  qəhrəmanlığa görə minnətdarlığını bildirərkən, o, belə  cavab verir: “Böyük  qardaş kiçik  qardaşa  kömək  etməlidir  və  edəcək. Lakin  siz özünüz də  görürsünüz  ki,   şərait  dəyişmişdir. İndi   məsələləri  biz  yox, Vilson  həll  edəcək”. Bakının azad  edilməsində, Azərbaycanda asayişin yaradılmasında mərdliklə mübarizə aparmış  Nuru paşa və  silahdaşları  bir daha tarix qarşısında  sübut etdilər ki,  vəfalı  türk  öz qardaşı  uğrunda  ölümə də hazırdır. AXC-nin müstəqilliyi naminə  şəhid olmuş 1030 türk əsgərini sayğı və qürurla  anır, milli qürurumuz – istiqlalı bizə bəxş etmiş həmvətənlərimizin  ruhları önündə baş əyirik!