Portfelsiz nazir

Xalq Cümhuriyyətinin ən fəal qurucularından biri,M.Ə.Rəsulzadənin silahdaşı,Parlamentinin ilk sədri Əlimərdan bəy Topçubaşovdır.Bu yazıda onun ömür
yoluna qısa nəzər salcayıq.Ölməz şəxsiyyət
1862-ci ildə Tiflisdə anadan olmuşdur.1885-ci ildə Tiflis gimnaziyasında orta təhsilini başa vurmuş Topçubaşov universiteti fərqlənmə diplomu ilə bitirir.
1905-ci ildə Rusiya müsəlmanlarının birinci qurultayında Topçubaşovun qətnaməsi,1906-ci ildə isə “Müsəlman ittifaqı”partiyasının 23 maddəlik
nizamnaməsi və 79 maddəlik proqramı qəbul edilir.O,1906-ci ildə Qafqaz millətlərinin yığıncağında Azərbaycanı təmsil etmiş,Bakıda və Moskavada
keçirilmiş müsəlman qurultaylarına sədrlik etmişdir.
1918-ci il mayın 28-də Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti elan olundu.Yeni yaranmış müstəqil Azərbaycanın bütün dünyada tanıdılmasında Topçubaşovun
xidmətləri əvəzsizdir.İkinci hökümətdə əvvəlcə portfelsiz nazir,avqustun 20-dən Xarici İşlər Naziri vəzifəsini tutan Topçubaşov Cümhuriyyətin fövqalədə
elçisi kimi İstanbula yola düşmüşdü.İstanbula gələn kimi qızğın diplomatik fəaliyyətə başlamış,Türkiyə hökumətinin baş nazirləri və Şeyxüislamla görüşlər
təşkil etmişdir.1919-cu il yanvarın 10-da isə Türkiyə dövlət başçısı Sultan Mehmedlə görüşür.Həmçinin,Əlimərdan İstanbulda “Azərbaycan mətbuat
büro”sunu yaradır.
Əlimərdan bəy Azərbaycan, Gürcüstan,Ermənistan və Şimali Qafqaz xalqları arasında olan milli fərqlərə baxmayaraq müştərək mənafeləri naminə birlikdə
federasiya şəklində yaşamalarının qızğın tərəfdarı idi.O,1918-ci ildə İstanbulda nəşr etdirdiyi”Azərbaycan təşəkkülü”kitabında bu barədə fikrini ətraflı izah
etmişdir.1918-ci il dekabrın 16-da Xoyskiyə yazdığı məktubunda bir daha təklif edirdi ki,bütün Zaqafqaziya Cümhuriyyətlərinin nümayəndələri Paris Sülh
Konfransında vahid nümayəndə heyəti ilə çıxış etməlidirlər.
1918-ci ildə dekabrın 7-də öz işinə başlayan Parlamentin sədri qiyabi olaraq Rəsulzadənin təklifləri ilə Topçubaşov seçilir.Sədr İstanbulda olduğu üçün
parlamentin işini onun birinci müavini Həsən bəy Ağayev idarə edir.
Nəhayət ki, Əlimərdan bəyin səyləri nəticəsini verir,3 aylıq mübarizədən sonra Parisə yola düşür.Əsas məqsəd Paris sülh konfransının Ali Şurası tərəfindən
Azərbaycanın müstəqiliyinin tanınmasına nail olmaqdan ibarət idi.1919-cu il mayın 28-də Cümhuriyyətin birinci il dönümü günündə ABŞ prezidenti Vudro
Vilson Azərbaycan nümayəndə heyətini qəbul edir.Müttəfiqlər Avropa və Yaxın Şərqin müxtəlif ərazi məsələlərinin müzakirə və həll olunduğu səkkiz ay
ərzində Azərbaycan nümayəndələrinə ölkələrinin tanıması üçün heç bir ümid vermədilər.Yanlız İngiltərə Xarici İşlər Naziri lord Kerzonun təklifi ilə 1920-cu il
yanvar ayının 11-də konfrans Azərbaycanı və Gürcüstanı de-fakto tanıdılar.Bu tanınma 1919-cu ilin mayından Parisdə olan Topçubaşovun qələbəsi hesab
olunmalıdır.
Aprel işğalından sonra Parisdə qalıb,mühacir həyatı yaşamağa məcbur olmuşdur.1934-cü ilə qədər Parisdə yaşamış,ictimai-siyasi fəaliyyətini davam
etdirmişdir.O,1920-ci il iyulun 5-16 -da Spa,1921-ci ildə London,1922-ci il aprel-may aylarında isə Genuya konfranslarında iştirak etmişdir.
Əlimərdan bəy 1934-cü ildə 2 il davam edən xəstəlikdən sonra Parisdə vəfat edir.Həyatını təkcə öz xalqının deyil,həm də bütün Rusiya müəslmankarının
azadlığı uğrunda mübazirəyə həsr etmiş Əlimərdan bəyin xatirəsi bu gün təkcə Azərbaycan xalqı tərəfindən deyil,eyni zamanda bütün türk xalqların
tərəfindən yad edilir.Haqqında 2015-ci ildə”Qərib məzarlar”adlı film də çəkilib.Ruhu şad olsun!

TÜRKOLOGİYA ARAŞDIRMA MƏRKƏZİ
YAZAR: ƏSMƏR LƏTİFOVA