Özgün (milli) Adların Soyqırımı

Dünyada hər xalqın özünə məxsus olan adət-ənənəsi var.Ən əsas olan isə,kimliyi olan dili var.Bunun yanında isə öz milli adları var.Bu adlar isə həmən o dildə bir məna kəsb edir.Əlbəttə ki,özgə dildən olan adlar da var,ama milli adlarından qat qat az.

Gələk özümüzə.Bu barədə bizdə vəziyyət necədi?Biz öz adlarımıza necə sahib çıxırıq?Məncə vəziyyət göz önündə.Hamı bilir.

Azərbaycan xalqı VII əsrdə islamın qəbulu ilə ərəbləşmə mərhələsinə girdik.Bu mərhələdən sonra çıxa bilməyəciyimiz bir halqaya girdik.Rəsmi dil ərəb dili,şer-ədəbi dil farsça,adət ənənələrdə ərəb təsiri və bunun nəticəsində adlarda dəyişiklik.Amma nə dəyişiklik.Konkret Ərəbistan və İrana döndərdik Azərbaycanımızı.Bir xalqın iki kimliyi var.Dili və şəxs adları.Dilimizə çoxlu sayda ərəb-fars adları cəlb etdik,bu normal haldı.Buna nəsə demək düz deyil.Çünki,dilimizi döndərə bilmək asan deyil.Bəs adlar?Ama bu ən zəif yerdir.

Bir ətrafınıza baxın.Milli adda olan neçə adam tanıyırsız?10 adamdan 2-sində ola olmaya.Ta erkən orta əsrlərdən indiyə kimi ən çox qoyulan adlara diqqət yetirək.Məhəmməd,Əli,Hüseyn,Osman,Yusif,İsmayıl,Abbas və s.Bu adların nə qədər populyar olmasına sübut kimi tarixdə dövlət başçısı olmuş Qara Yusif,2 Şah İsmayılı,3 Şah Abbası,Xanlıqlar dönəmində neçə nəfər Məhəmməd,Məhəmmədhüseyn,Məhəmmədhəsən,Hüseynəli xanları göstərmək olar.Bunun səbəbini bilmirəm nədən irəli gəlir,ama mən daha çox müasir dövrü anlaya bilmirəm.

Tutaq ki,keçmiş zamanlarda məktəbdə tarix zəif idi.Kimlik o qədər öyrədilmirdi. İndi ən zəif məktəbdə belə tarixdə Türklüyümüz qədər məlumat verilir.Bəs indi nə olub?İndi isə VII əsrin edə bilmədiyini edirik.Dinin təsiri altında özümüzə aid nə varsa imtina edirik.Ərəb adı qoyuruq,mənasın bildik bilmədik.Adını da qoyuruq ki,dinimi qoruyuram.Bəyəm bu ad əli silahlı düşməndi dinini öldürə?

Valideynlər adın mənasını heç bilmir,ama ya səslənişi ya da dini əqidə baxımından ad verir.Ərəb dilində elə adlar var ki,mənasını bilsələr bəlkə də o adı qoymazlar.Məsələn,Əbdül adı.Ərəbcə qul,kölə,nökər deməkdir.Gözəl mənası var hə?Ya da Talehə adına baxaq.Bunun kişi versiyası olan Taleh-ə ağlınız getməsin.Talehə adının mənası günahkar olan,günah sahibi deməkdir.Məncə hamının sevəcəyi addır.Və ya Tükəz(ban) adı.Mənası yalan deyən,yalançı deməkdir.Ərəblərin qadına verdiyi dəyərdən irəli gəlir.

Bəs milli adlarda necədi vəziyyət?Bizim elə adlar var ki,adın mənasını bilmək o qədər də çətin deyil.Yəni mənası sözün özündən bəllidi.Türk adlarına nəzər salaq.İlk qadın adlarına baxaq:Aysel,Günay,Çiçək,Ağgül,Aytən,Şənay.Və ya mənası gözəl olan adlara baxaq.H(Umay)-qədim türklərdə Tanrıçanın adı.Ailəni qoruyan tanrıça olduğuna görə mənası “xoşbəxtlik gətirən” deməkdir.Dilək-Arzu,niyyət deməkdir.Tomiris-Dəmir sözünün qədim variantı.Əslində sondakı –is hissəciyi yunan mənbələrindən qalıb.Yağmur-yağış,Altun-qızıl deməkdir.Gələk kişi adlarına:Teymur-“Dəmir” sözündən olub dəmir kimi dözümlü deməkdir.Alpaqut-“Alp”-igid,”Qut” isə mifologiyaya görə xeyir,yaxşı,xoşbəxtlik deməkdir.Beyrək-Balaca Qurd(börü) deməkdir.İstəmi-Səmanın hakimi deməkdir.Baybars-Barsların(bəbir) bəyi.Və bir çox başqa-Oğuz,Tuncay,Olcay,Alp-ər,Dəniz,Babək,Atilla və b.

Mən bu adları tək mənasına görə saymadım.Bu adlar bizim keçmişimizdi.Biz bu adları neçə dəfə görmüşük,bəlkə də mənasın da bilmişik,ama yan keçmişik.Sual verəcəksiniz ki,milli adlar versək uşağa nə fərq olacaq?Ya Həsən ya Kürşad nə dəyişdi?

Dəyişən o olacaq ki,uşağa tutaq ki,verdiniz Atilla və ya Tomiris adını verdiniz.Uşaq müəyyən yaşa gələndə öz adının mənası ilə,məşhurluğu ilə maraqlanacaq.Öyrənəcək ki,adımın mənası dilimdə filan deməkdi.Atilla “Avropanın imperatoru” adını alan yeganə şəxsdi.Papaya aman dilədən olub.Ya da Tomiris adı ilə nə deməkdi öyrənəcək.Öyrənəcək ki,Tomiris kim olub.Nələr edib.Bu adlarla bərabər digər tarixi şəxsiyyətlərimizə də rast gələcək.Tarixdə kim olduğumuzu öyrənəcək.

Ancaq bir təsəvvür edin,ərəb adı ilə böyüyən uşaq ərəb haqqında məlumat yığacaq.Adının kökəni ordan gəldiyi üçün ona önəmli o yön olacaq.Hələ dindar ailədisə tamam səmt dəyişəcək.Bilirsiz niyə belə deyirəm,çünki hər insanda adıyla bağlı məncillik var.Adının olduğu yerdə olmağı sevir insan.

Oyan,ey Türk oğlu!Sən min illik dönəm də belə milli kimliyini itirmədin.Həp kim olduğunu dərk etdin.Özünə hər tərəfli dönsən dünya mı dağılar?Türk olduğunu bilib nədən ərəb,fars,rus adlarına daraşırsan?Bu min illər ərzində özgə adlar qoya-qoya öz adlarını dəfn etdiyini bilirsən?Özünə aid bir neçə ad qalıb ancaq.Adlarını soyqırıma uğratdığından xəbərin var?

“Ey Türk!Göydə Mavi Göy çökmədikcə,yerdə yağız yer dəlinmədikcə sənin elini,törəni kim poza bilər?!Ey Türk,titrə və özünə dön!”

(“Bilgə xaqan” anıtından bir parça)

Ramin Hüseynsoy