Get more stuff like this
Subscribe to our mailing list and get interesting stuff and updates to your email inbox.
Thank you for subscribing.
Something went wrong.
Yenidən Şərqə dönürük?
Şərqin orta əsr filosofları Kindi,Fərabi,Tusi,Sührəverdi,Bəstami,Mövlanə və başqaları hesab olunur.
İlk cərəyan Aristoteldən təsirlənərək yaranan Məşşailikdir(İbn Sina,İbn Rüşd,Fərabi,Kindi,Bəhmənyar).Yəni bu aləmdə hərəkətin varlığını qəbul edən,şübhəsiz ki,bir Hərəkət vericinin varlığını dolayı yolla təsdiq etmiş olurdu.
Yəni bu cərəyan hisslərə deyil,bilavasitə ağıla istinad edirdilər.Əsasən ilk varlıq (yaradan da demək olar) barəsində düşünürdülər.Həll yolunu isə bir cümlə ilə izah edirdilər:İlk varlığı yanlız onun özüylə tanımaq gərəkdir?(Torpağı su ilə anlamaq olmur,çünki fərqli şeylərdir)
Bu cərəyanın nümayənədəsi olan Fərabi Aristoteldən sonra bütün dövrlərdən ən böyük filosofu sayılır.Ömrü boyunca yanlız yaşayan Fərabi həyatı boyu 117 kitab yazmışdır.Ölkəmizdə bu cərəyanın nümayəndəsi Bəhmənyar (İbn Sinanın tələbəsi) və Nəsirəddin Tusidir.
Nöbbəti cərəyan isə Platondan təsirlənərək yaranan İşraqilik idi.Xatirlayırsızsa,söyləmişdik ki,Platon hissə,duyğulara önəm verirdi.Cərəyanımızın banisi isə azərbaycan türkü olan Söhrəverdi olmuşdur.Ona görə varlıq vahid bir işiğın göstəricisidir və bilavasitə həmən işıqdan yaranmışdır.
Sufizm isə həm Şərq Psixologiyası(İrfan) və Fəlsəfəsində özünəməxsus yeri var.Bu məktəbin əsas baniləri Əhmət Yəsəvi,Mövlanə,Şəms Təbrizi və Hacı Bektaşi hesab olunur.Cərəyanın ideyası belədir:Özünü tam təmizlədiyin halda öz Yaradanınla bütövləşəcəkSən.Avropa fəlsəfəsində Mistizm adlanan bu cərəyan xristian dinində də rastlanır.
Bu dövrün üzərində düşünüləsi əsas filoslardan bir neçəsinə nəzər salaq(Əsl filosof bax belə olar deyəcəyimiz şəxslər:
İbn Sina elə bir filosofdur ki,onun tibbə,kimya,musiqi və başqa elmlərə dair kifayət qədər yeniliklər gətirib.Yəni texniki avadanlıqlar olmadan,gecələri ölülərin orqanlarını çıxarıb yorulmadan tədqiq edən birisi olmağına görə filosof adlanır.
Fərabi isə elə müsəlman filosofu olmuşdur ki,Məntiq elmini xristian filosofundan öyrənmişdir. (Məntiq elmi olmadan Fəlsəfəni tam əhatə etmək mümkün deyil.Onun da dərslərinə zaman gələcək)Eləcədə Fərabi müsiqi elmiylə bağlı kitablar yazmış və bir sıra alətlərdə peşəkar ifalar etmişdir.
İbn Rüşd isə Aristotelin bir sıra əsərlərinə şərh vermişdir.Sonralar məlum oldu ki,bunlar şərh deyil,bilavasitə mənbədir.Çünki bildiyimiz kimi Orta Əsrlərdə yunan fəlsəfəsi qadağan olunduğu üçün bəzi əsərlər yoxa çıxır.Halbuki İbn Rüştün bu jesti sayəsinədə Avropa Aristotelin bəzi əsərləriylə tanış olur.
Nəsirəddin Tusi isə 12 Ələmut qalasında həbs olunmasına baxmayaraq bir sıra elmi əsərlər ərsəyə gətirmiş və həbsdə çıxan kimi Abaqa xanın vəzri olmuşdur(ordan-bura?)Eləcədə hamımızın sevdiyi (?) Triqonemetiriyaya ayrıca bir elm kimi yanaşan ilk filosofdur (bəli,filosof hər yerə girməlidir).
Bir sözlə,unutmayın,filosof hər şeyə baş vuran və Öz həqiqətini tapmağa çalışan fərddir.Bu silk və titul deyil,sadəcə elə bunlardır.
Varlığı varlığın özüylə necə anlamaq olar?(Məsələn daşı elə daşı anlayın görək)
Çox maraqlı bir dərs oxuduq.? Orta Əsr Şərq fəlsəfəsi ilə bağlı çox məlumatlar almış oldum.Fərabi haqda oxuduqlarım isə onu daha dərindən tədqiq etməyim üçün bir səbəb oldu. Ev fəlsəfələməyimizə gəlincə isə deyə bilərəm ki, daşı daşın özü ilə dərk etmək üçün onun yarandığı zərrələrdən tutmuş,səbəb ola biləcəyi mənfi və müsbət hadisələrədək təhlil etməliyik.Kiçik zərrələrdən formalaşan sərt qaya parçası (çox dramatikləşdirdim?) möhtəşəm binalar da ərsəyə gətirə bilər, hər hansı bir şəxsin ölümünə də səbəb ola bilər. Eynilə insan da belədir. Xaliqin zərrəsi kimi Yer üzündə təşəkkül tapan ən ali varlıq – insan möhtəşəm əsərlər,elmi yeniliklər də ixtira edə bilər,böyük faciələrə də səbəb ola bilər..
Hərənin bir Fəlsəfələmə metodu var,bəlkə elə Sizlərdə drammatikləşdirməkdir
Nümunə: Biz bir çox ustalıqla çəkilmiş rəsm görürük və onun öz-özlüyündə ortaya çıxmadığını, onu çəkən bir rəssamın olduğunu dər edirik. Və ya bir saat görürük onu düzəldən bir saatsazın olduğunu bilirik. Nəhayət bitkiləri, heyvanları və biz insanları görürük və bizi Yaradan ALLAHI dərk edirik. Buda Varlıqla Varlığı dərk etməkdir.
Varlığı varlığın özü ilə belə anlamaq olar.Məsələn: Çox gözəl çəkilmiş bir rəm görürük və biz bu rəsmin öz-özlüyündən ortaya çıxmadığını, onu çəkən bir rəssamın olduğunu dərk edirik. Burda rəsm cansız, rəssam isə canlı varlıqdır.
Və ya bir saat görürük onu düzəldən bir saatsazın olduğunu dərk ediririk.
Nəhayət bitki, heyvanlara və insanlara baxıb bizi Yaradanın, yəni ALLAHIN Varlığını Dərk edirik.