Niyə internet bizi özündən bu dərəcədə asılı vəziyyətə gətirib?

İnternet  asılılığı nə vaxtdan yaranmağa başlamışdır??? Bu asılılıq internetin yaranması ilə yaranmadı. Bunun kökündə ta qədimlərə dayanan faktorlar mövcuddur. Məsələn, ilk dövrlərdə özünü gizli şəkildə göstərən radio,televizor kimi asılılıqlar yaranmağa başlamışdır. Texnologiyanın inkişafı ilə bərabər bu asılılıqlar tədricən öz yerini müasir növ asılılıqlara vermişdir. İnternet asılılığı dedikdə  burada təkcə internet asılılığı ilə hüdudlanmamalıyıq. Buraya  aşağıdakılar da aiddir:

• Yazışmalar
• Telefon danışıqları
• Oyunlar
• Həddindən çox internet istifadəsi(sosial şəbəkələr,saytlar və.s)

Sual olunur “Niyə internet bizi özündən bu dərəcədə asılı vəziyyətə gətirib?” . Bu suala birmənalı cavab vermək düzgün olmazdı. Bunun müxtəlif cür izah etmək olar.

Ailədə, ətrafda insanlar arasında sosial əlaqələrin gedərək azalması, şəxsin özünü real həyatda sübut edə bilməməsi, internetin aldadıcı cəzbediciliyi və bunun kimi bir çox faktorlar bu asılılığın yaranmasında təhrikedici amillərdir. Bir çox   məsələnin nədənini uşaqlıq dövründə axtarsaq məqsədə daha tez çatarıq, eləcə də internet asılılığının. Bir neçə maraqlı, günlük rast gəlinən faktı qeyd edək – işdən yorğun gələn valideynlər, onların işdən gəlməsini, onlarla oyun oynamağı gözləyən övlad. Övlad valideynlə oyun oynamaq istəyir. Amma valideyn nə edir? ” Mən yorğunam, övladım” və telefon, planşet bu kimi valideynin canını qurtaran cihazları  əlinə  verirlər, başlarını onunla qatırlar.  Bu hal hər dəfə təkrarlanmaqla adət halını alır. Bu halla bağlı valideynə  gələcəkdə övladının  internet asılısı ola biləcəyini dedikdə  və  onun rolunun vacibliyini bildirdikdə  əksər valideynlər ömürlərini övladlarına  həsr  etdiklərini, işlədikləri üçün yorğun olduqlarını ,işləyib  övladlarının  gələcəyini  qurduqlarını  deyirlər. Amma bir məsələni unudurlar. Uşağın bu yaş dövründə valideynləriylə keçirəcəyi vaxt isti, emosional ailə ortamı hər şeydən  vacibdir.

İnternetdə zaman keçirən şəxslər günün 4-5 saatdan çoxunu oyun, söhbət,pornoqrafiya, 4-5 saatdan azını isə bilgi,xəbər,təhsil,araşdırmalar və s. Kimi şeylərlə maraqlanmağa  sərf  edirlər. Bu sıralamada oyunların çox yer tutması ilə bağlı da maraqlı məqamlar mövcuddur . Evdə, avtobusda, metroda, dərsdə telefonla oyun oynayan insanlar necə olur ki, buna aludə olurlar?  Get-gedə yenilənən oyun konstruksiyaları, istifadə olunan personajlar,mövzular, seçilən rənglər, oyunlarda istifadə olunan şüuraltı mesajlar, eləcə də oyunun insana vəd etdikləri prizlər, levellər, puan,skor,rekord insana verdiyi həyəcan, bəyənilmə duyğusu  bu  asılılığı serotonin hormonunun yüksəlməsi, qalib olma duyğusu bu asılılığı yaradan səbəblərdəndir.

Sosial şəbəkələr vasitəsilə edilən söhbətlər, insanların  dost  axtarışı da bu sıralamada yer tutur. Maraqlıdır, real həyatda 3-5 dostu olmazkən sosial şəbəkələrdə  yüzlərlə dostları olur  və çox gerçəkçi  əlaqələri mövcuddur.Həmin insanlarla real  ünsiyyət zamanı  klaviatura arxasındakı effekt alınmır. Bu onların gerçək mənlərindən çıxıb, özlərini olmaq istədikləri ideal insan obrazı kimi tanıtmalarından  qaynaqlanır. Bu dediyimiz yalnız bir faktdır. Başqa səbəblər də mövcud ola bilər.

Pornoqrafiya- tamamilə cinsəl istəklərini virtual aləm üzərindən ödəməyə çalışan şəxslərdir  ki, onlarda  porno saytlardan asılılıq yaranır.  Eləcə də bir çoxları  bu  təlabatlarını  da virtual  aləm üzərindən etdikləri üçün onlarda evlilik, real münasibətlər maraq  doğurmur.

İnformasiya  asılılığı – bu şəxslər real həyatda ehtiyacları olan informasiya tapa  bilmədiklərindən  necə deyərlər informasiya acı olurlar.

İnternet asılılığının  TV kimi  cihazlardan  daha  çox rast gəlinmə səbəbi kimi bunu qeyd etmək olar ki,  TV  passivdir, o özü izləyiciyə hansı məlumatı istəyirsə ötürür, amma internet tam tərsidir izləyici hansı məlumatı istəyirsə onunla maraqlanır. İnternet asılılığı get-gedə çoxalan psixoloji sindromlar  sırasına daxil olmuşdur.

Müalicəsi tədricən  mümkündür . Bir anda şəxsi bundan uzaqlaşdırmaq olmaz.  Bir tədqiqata görə  72 saat internetdən ayrılan şəxsdə  eynilə maddə asılısı şəxslərdəki  kimi reaksiyalar, aqressiya, depressiv  hallar müşahidə  olunur. Başqa bir tədqiqatda telefon, planşeti və s. cihazları işə gedərkən  evdə unudan şəxsdə gün boyu aqressiv hallar, eynilə maddə bağımlısı şəxslərdə narkotik tapmadığı anda keçirdiyi kimi reaksiyalar yaranır. Bu kimi səbəblərə görə müalicə tədricən, bir psixiatr  və  ya  bir  psixoloqun nəzarəti mütləq  şərt  olmaqla  aparılmalıdır.

Düzdür ziyanları  çox  olsa da  amma internetin həyatımızdakı rolunu, gətirdiyi rahatlığı  heçə endirmək olmaz hər şeyin artığı ziyan olduğu kimi , internetin də artıq istifadəsi ziyandır. Bunun üçün də qədərini bilməli,həddi keçməməklə internet  istifadəsini  sərhədləndirməliyik.

   Fatma İslamlı