Naməlum qadının məktubu

Bu əsərlə ilk tanışlığım hələ 9-10-cu siniflərdə olmuşdu. Azərbaycan dili və ədəbiyyat müəlliməmiz maraqlı əsərlərin məzmunundan danışmaqla bizdə ədəbiyyata maraq yaratmağa çalışırdı. Sinif olaraq bizim dəcəlliyimiz və oxumağa laqeydliyimiz məktəbdə çox məhşur idi. Sonradan ali təhsil müəssisələrinə qəbul vaxtı bu özünü acı halda təsdiqlədi. Həm sinif rəhbərimiz həm də ana dili və ədəbiyyat müəlliməmizdə bizdə oxumaq həvəsi yaratmaq üçün elmi faktlı, tərbiyyəvi məktəb dərsliklərindən fərqli məzmunlu əsərlərdən də danışardı. Düzü 80%-imizə bu da təsir etmirdi amma mən dərsləri evdə oxumayıb, məktəbdə dərsi tənəffüs vaxtı sinif yoldaşıma danışdırmaqla ağızdan-ağıza öyrənən bununlada çuluğumu sudan çıxardıb zərbəçi kimi məktəbi başa vuran şagird olsamda dünya ədəbiyyatına marağım var idi. Əslində mənim dərsdən başqa hər şeyə marağım var idi. Bununla öyünməsəmdə reallıq belə idi. Bu əsər haqqında ilk dəfə eşidəndə ona da marağım yarandı. Müəllimə bizim yaşlarda qızın qonşu oğlanı sevdiyini, sonradan uzun illər əziyyət çəkdiyini və ona bir məktub yazdığını demişdi. Əsər haqqında çox danışıb elə onun ağzından eşitdiyimiz qədəri ilə kifayətlənməyək diyənə belə qısa danışmışdı amma əsərə marağımız yaransın diyənə də qızın biz yaşlarda olduğunu vurğulamışdı. Bəli mənim marağımı da elə beləcə çəkmişdi. Mənim yaşlarda bir qız uzun illər əziyyətini çəkə biləcək nə yaşamış ola bilərdi? Tənəffüs oldu, aşağı mərtəbəyə, kitabxanaya düşdüm kitabı soruşdum- yox idi. Onsuz bir çox kitabları ordan tapa bilməmişdim, hələki yazıçısının adı çətin gəldiyi üçün yadımda qalmayan bir kitabın tapılması möcüzə olardı. Sonra kitabı başqa kitabxanadanda soruşdum amma yazıçı adı olmadığına görə tapa bilmədim. Daha məndə üstələmədim onsuzda oxunacaq kitab çoxdu, bunu da tapanda oxuyaram fikirləşmişdim. Sonralar isə yadımdan çıxmışdı. Amma təqribən bir həftə əvvəl internetdə pdf formatlı kitab axtaranda təsadüfən qarşıma çıxan “Naməlum qadının məktubu” başlığını oxuyanda xatırladım bu əsəri. Tez pdf-i endirdim və oxumağa başladım.

Həqiqətən mükəmməl əsərdi, yazıçı əsəri elə qələmə alıb ki, 50 səhifəyə yaxın olan əsərdə insanın düz və səhv qavramı yer dəyişdirir. Ilk 15-20 səhifədə əsər mənə sadəcə platonik sevgi ilə birini sevən və həyatı boyu bu platonik sevginin təsiri ilə kobud səslənsədə-bitki kimi yaşayan-bir qadının platonik sevgilisinə yazdığı məktub kimi gəldi. Əsərin əvvəlində elə bil sevgi ilə qidalanıb yaşadığı evdən çıxmayan qadın pəncərədən keçən illərə tamaşa edirmiş kimi gəldi mənə. Ki, bu mənə görə ən mənasız ömür sürməkdi, bu mənə görə yaşamamaq sadəcə nəfəs almaqdı. Əgər həyatda nəyinki yaxşı işin yoxdusa hətta bir səhvin yoxdusa deməli sən yaşamırsan. Hər bir insanın səhvləri var, böyük ya da kiçik olmaqla hər birimiz səhvlərimizlə yaşayırıq. Bu qəhrəmanda isə yox idi, onun qarşılıq görmədən birini bu şəkildə sevməyi bəlkə də kiməsə görə səhvdi, hətta psixoloqlara görə bu problemdi amma mənə görə real həyatda tez-tez qarşılaşıla biləcək, normal haldır. Buna görə nə heç kimi qınaya bilmərik, nə də heç kimə dəli paltarı geyindirə bilmərik. Ancaq 20-ci səhifələrdən sonra qızın atdığı addımları, səhvlərini gördüm. Bəli əsərin qəhrəmanı artıq yaşamağa başlayırdı mənim üçün amma onun səhvləri çox daha kəskin, geri qayıdışı olmayacaq səhvlər idi. Belə hərəkətləri hətta əsər qəhrəmanına belə yaraşdırmyan bir cəmiyyətdə böyümüş gənc qız kimi məndə bu hərəkəti pislədim və ona görə də səhv adlandırdım. Amma mənə görə bu həyatda hər bir şeyin bir səbəbi var. Hətta əsər qəhrəmanı belə onun üçün yazılmış olan bir ssenarini reallaşdıranda həmin hərəkəti nəyəsə görə edir. Mənim aləmimdə bu qəhrəmanda da belə idi, daima bitki kimi yaşayan biri birdən özünün canlı olduğunu, səhvin də, düzün də onun üçün olduğunu dərk etdiyi vaxt bununla necə davranmalı olduğunu bilməyib fikirləşdim. Heç maşın sürə bilməyən birinə maşın verib, “bununla istədiyin yerə gedə bilərsən” deyilmiş kimi, həyatını səssiz və dərk etmədən sürdürən birinə səndə yaşaya bilərsən deyilmişdi sanki. Əsərin qəhrəmanı çox pislənəcək hərəkətlər edir, amma bunu o dərəcədə dərin bir sevginin təsiri ilə edir ki, insanda onun hərəkətlərinə empatiya yaradır, hətta bu hərəkətlər məhz edilməli hərəkətlərmiş kimi təlqin edilir. Əsərin qəhrəmanının aşıq olduğu “R” isə heç nədən xəbərsiz, özüncə, sakit həyat yaşayan birisi olmağına baxmayaraq oxucu tərəfindən xoşagəlməz biri kimi qəbul edilir. Əslində əsərin içindən, təsirindən çıxıb əsəri təhlil edəndə səhv qadının hərəkətlərindədi amma əsəri oxuyub onun sehrinə qapıldığım vaxtı “R”i ən azı asmaq istəyi yaranırdı məndə.

Əsər məzmun etibarı ilə məktəblilərə uyğun əsər sayılmır amma müəlliməmə bu əsərə maraq yaratdığı üçün təşəkkür etməliyəm. Və bunu vaxtında kitabxanalarda tapa bilməyən kitabxanaçılara da təşəkkür etməliyəm diyəsə. Çünki həmin vaxtı bu əsəri oxusaydım əsərin sadəcə sehrinə qapılıb “R” obrazına nifrət edəcəkdim amma indi bu yaşımda əsərin təsirindən çıxıb obrazları təhlil edəndə Stefan Sveyqin necə böyük ustalıqla səhv bildiyimizin düz, düz bildiyimizin səhv ola biləcəyini bizə göstərdiyini dərk elədim.

Xəyalə Məmmədova