Millətlər arası əxlaq.

Fərdlərin qarşılıqlı humanist rəftarı “mədəni əxlaq“ adlandırıldığı kimi,millətlərin də bir-birlərinin yaxşılığını istəyib,yardım göstərməsinə də “millətlərarası əxlaq“ adı verilmişdir.Qədim türklər barış dininə bağlı olduqları üçün digər millətlərin dini,siyasi mədəni varlıqlarına qarşı hörmət bəsləmişdilər.Hətta özlərinə “iç il“,başqa millətlərə “dış il“ adını verərək,bütün millətləri sülh dairəsi içində,millətlərarası birlik içində görürdülər.Orxon kitabəsində digər millətlərə “çilki il“ adı verilmişdir ki,bu da “dış“ ilə eyni mənaya gəlir.

Qədim türklər bu “dış il“ deyimi ilə “millətlərarası birlik“ terminini anladıqlarını göstərirlər.Çünki,“il“ sözü qədim türkçədə “barış dairəsi“ anlamında idi.Hər millətin bir iç il olması öz içində bir barış dairəsi yaratmasından ibarət idi.Bununla bərabər,bu iç il digər millətlərə də yad gözü ilə baxmaz.Onları da eyni il,yəni barış tapınağı kimi görərdi.Bəzi fərqli adlar verərdi..

Qədim türklərin məğlub olmuş millətlərə sonradan kapitulyasiya adı ilə başına bəla olan fövqəladə imtiyazlar təqdim etmələri türk mədəniyyətindəki millətlərarası birlik fikrinin bir nəticəsidir.Gələcəkdə Millətlər Birliyi həqiqətən formalaşarsa bunun ən həqiqi üzvü heç şübhəsiz Türkiyə dövləti və Türk milləti olacaqdır.Çünki,gələcəyə aid bütün inkişaflar toxum halında türkün qədim mədəniyyətində var idi.

Xülasə,hər millətin Yer üzündə gerçəkləşdirdiyi tarixi və mədəni bir missiyası vardır.Türk millətinin missiyası isə əxlaqın ən yüksək fəzilətlərini gerçəkliyə çıxarmaq,ən mümkünsüz hesab edilən fədakarlıqların və qəhrəmanlıqların ola bildiyini sübut etməkdir.

Müəllif : Ziya Göyalp

Tərcümə etdi : Fəridə Həmidzadə