” Medya kütləni təsir altına saldığı kimi , kütlə də medyanı istiqamətləndirir ” .

Müasir dövrün aktual problelmərindən biri olan medyanın kütləyə təsiri və onun nəticələri barədə təhlil aparacağam. Əsas məqsəd isə kütlədə bədbinlik , natamamlıq kompleksi yarada bilən bu təsir obyektərinə qarşı alternativimi bildirməyə çalışmaqdır. İzahları kino,əsər,musiqi kimi KİV vasitələri üzərində edəcəyəm.

Çoxlarımızın bəyəndiyi
“Matrix “və bu tipli kinoları müsbət qarşılamıram .Səbəbi isə bir növ nihilizmə meyil yaratmasıdır.Kinonun baş qəhrəmanı Neo gərçəklikləri tapmaq üçün axtarışa çıxır və axtarış mərhələsində başına bir çox hadisələr gəlir, sonda isə yaşadağı dünyanın saxta olduğunu anlayır .Bu kinodan təsirlənmək olar ,nəticə olaraq isə müsbət nəsə götürülmür, yəni insanın yaşam motivasiyasını azaltmağa meyilləndirir .

Kinonun baş qəhrəmanı Neonu C.Oruelin “1984” əsərindəki Uinston obrazı ilə də əlaqələndirmək olar .Uinston Smit də eynilə Neo kimi yaşadığı dünyada bütün qavramların saxta olduğunu bilir . “Azadlıq -köləlikdir ” , “müharibə -sülhdür ” , ” Cəhalət – qüvvədir ” kimi ikifikirli ideyalar onun beyninə yeridilir . Onlar ( Neo ve Uinston Smit ) ” doğru” bildikləri “yanlışları” dərk etmələri üçün əziyyətli dönəmlər keçirirlər və sonda özləri də hər şeyin saxta olduğunu anlayırlar .Bunu isə mən onların üzərində nihilizmin qələbəsi və ona tabeliliyi qəbul etmek kimi dəyərləndirirəm.

Ümumiyyətlə nihilizmə meyil edən hər hansı bir kinonu,əsəri o kinodakı, əsərdəki obrazları özümüzə nümünə götürməməliyik .Əksinə daxilimizdə nihilizmə qarşı olan hər bir şeyi məhv etməliyik .Əks halda onlar bizi məhv edəcək .

Rəşad Nuri Güntəkinin ” Yarpaq tökümü” əsəri daha öncə 1988 -ci ildə TRT 1 ekranlarında yayımlanmışdır. 2013 -2014-cü illər arasında təkrarları Bəyaz TV ‘ də verilmişdir . Türkiyə ilə yanaşı Azərbaycan kanallarında da yayılmağa başlamışdır.Serial tamaşaçılar tərəfindən hədsiz dərəcədə maraqla qarşılanmışdı . Lakin bu maraq və həvəslə qarşılanan serial toplum ,xüsusi ilə də gənclər üçün müsbət nəticələnmədi .Əlirza bəyin qızları Leyla və Necla obrazları gənc tamaşaçı xanımlarda güclü psixolojı sarsıntı yaratmışdı ,hətta keçirdikləri psixoloji sarsıntılar onları intahara təhrik etdirirdi .Gec də olsa düzgün olaraq bu serialın gedişi qadağan edilmişdir.

Mənfi təsir obyekti olan vasitələrdən yalnız bizim ölkə əziyyət çəkib və çəkməkdədir demək yanlışlıq olardı.Təxminən 2006-2007 -ci illər olardı ,Rusiyada “Vera ” serialı yayımlanmağa başlamışdı . Serialın baş qəhrəmanı iki uşaq anası olan Veraya həyat yoldaşı xəyanət edir .Hətta bu yetmirmiş kimi Xəyanət etdiyi qadınla Veraya dəlilik həddinə gətirən dərman verməyi qərarlaşdırırlar və bu planı həyata keçirməyə başlayırlar .Bu hadisələrdən əvvəl Veranın başına daha bir faciə gəlmişdir.Yüksək imtiyaza sahib olan zəngin biri ona təcavüz etmək istəyərkən Vera onu öldürmək məcburiyyətində qalır və bu hadisə yetmirmiş kimi həyat yoldaşı və onun məşuqəsi onu dəli etmək üçun həblər verirlər ,həblərdən mənfi təsir alan Veranı hətta doğma qızı da dəlixanaya qoyub ondan uzaqlaşmaq istəyir.Bu Veranın yaşadığı faciələrdir və əlbəttə bundan təsirlənən az qadın olmayacaqdı .Serial getdiyi müddətdə intihar edən qadınların sayı günbəgün artırdı və sonda bu səbəbdən serialın gedişi dayandırılmalı oldu.

Son zamanlar yeniyetməlik dövrünü yaşayan uşaqların “xeyirxah” kabusuna çevrilmiş bir oyun haqda da məlumat vermək istərdim.
Bu oyun Rusiyada 21 yaşlı sosyapat Flipp Budekin tərəfindən yaradılmışdır . Oyun blue whale ( göy balına ) adı ilə tanınır və oyunun məqsədi elə adından bəlli olur . Britaniya polislərinin birinin təbirincə deyilsə ” xəstə təxəyyülün məhsulu ” olan bu oyunun ” Göy balina ” adlanmasının da mənası var . Göy balinalar izahı olamayan səbəblərə görə özlərini sahilə ataraq intihar edirlər .
Bu oyunun yaradıcısı olan Flipp Budekin oyuna başlayanlara “biz ölü dünyanın uşaqlarıyıq” kimi intihara meyilli ifadələr işlədir.Oyuna başlayan uşaqlara 50 gün ərzində müxtəlif intihar yönlü tapşırıqlar verilir , məsələn onlara psixoloji təsir edən musiqilər göndərirlər ,biləklərinə iti alətlərlə balina şəkli çəkmək , bir gün heç kimlə danışmamaq, birisi gün ən hündür yerə çıxıb dayanmaq kimi tapşırıqlar verilir . Əlli gün ərzində artıq öləcəklərini xəyalına gətirəcək uşaqlar bu oyuna qəhrəmanlıq kimi baxırlar . Rusiyada bu oyuna qoşulan iki 14-15 yaşlı Yuliya və Veronika dostlarından biri deyir . ” Artıq nə qədər çalışsam da geri dönə bilmərəm ,mən sadəcə bir xəyalatam ” . Təkcə Rusiyaya deyil , dünyada olan Fransa, Çin , Batı ölkələri , Britaniya ,Türkiyə və eləcə də bizim yaşadığımız ölkədə – Azərbaycanda təxminən 130 nəfər yeniyetmənin intiharına səbəb olmuşdur .
Oyunun yaradıcısı Flipp Budekin intihara meyilli 8 qrup qurmaqla soruşdurma aparılma nəticəsində həbs edilmişdir. Lakin bu oyunun qurbanları hələ də olduğundan Flipp Budekinin bu işi davam etdirən digər ortaqları olduğu güman edilir. Uşaqlarda intihar virusu yaradan bu oyuna qarşı mübarizəyə başlanmışdır. Sanpaulolu bir dizayner bu oyuna qarşılıq olaraq belali rosa – çəhrayı balina adlı bir hərəkət başlatmışdı .

Gündəlik həyatımızda sadəcə məlum aralıqlardakı səs titrəşimlərini eşidə bilirik . Amma beynimiz daha alçaq templi səslərə də reaksiya verə bilər , 8 – 12 hers aralıqlarında səslər duyulmasa da onlar şüuraltına təsir edir. Bunu deməklə şüuraltımıza eyni zamanda dinlədiyimiz musiqilərin də nə dərəcədə təsir edə biləcəyini təhlil edəcəyəm.Yəni dinlənilən musiqilərdə də insan psixologiyasına mənfi təsir edən mətnaltı mənalar(subliminal mesajlar ) ola bilər , məsələn ; 2000 -ci ildə “işıqdan qaç ” adlı albomu çıxan Pantera qrupu .
Onların ifa etdikləri musiqiləri deşifrə etdikdə satanizmə meyil aşkar olunur . ” Satan’s wrath is the only choice -şeytanın qəzəbi tək seçim yolu ” , ” his stillborn army is impecable -onun ölü doğulmuş ordusu qüsursuzdur ” kimi subliminal mesajlar aşkar edilir .
1975 – ci ildə Londonda qurulan Motorhed Nightmare / The dream time qrupunun albomlarında toplanan musiqilərdə də deşifrə etdikdə satanizmə xidməti olduğu aşkar olunub.

“Better by you /Better than me “. Qrupun bir nümayəndəsi də Judos prist olmuşdur. 1905 -ci ildə qrup heyranları iki qardaş musiqini dinlədikdən sonra özlərinə atəş edirlər. Qardaşlardan Prey ölür,Ceyms isə üzü qorxunc vəziyyətə düşsə də sağ qalır. Qardaşların valideynləri Judos pristi məhkəməyə vermişdilər. Ceyms iddia edirdi ki, musiqini dinlədikdə çox yavaşdan ” et bunu … et bunu ” səsləri gəlir .

Medya ilə toplum arasındakı qarşılıqlı münasibətə onu deyə bilərəm ki, medya və onunla birlikdə ,geyim- kosmetik sənaye psixoloji problemi olan insanların durumundan faydalanaraq sadəcə olaraq pul qazanmağa baxar .
Belə nəticə çıxır ki ,medya cox sağlıqlı kütlə istəməz .
Sağlıqlı toplumda medya insanları istədiyi yöndə o qədər də təsirləndirə bilməz . Sağlıqsız toplumda isə ən düşük mövzuda olan yayımlar ən çox izləyici tapacaq , məsələn : Zühal Topalın evlilik verlişinə baxaraq əqli cəhətdən topallaşan , “Qara sevda” ın finalında Kamal obrazının ölüm səhnəsinə üsyan edib ,hönkürtü qoparan bir millətə sağlıqlı toplum demək böyük yanlışlıq olardı. Buradan belə nəticə çıxır ki,medya toplumu təsir altına saldığı kimi ,toplum da medyanı yönləndirir .

Bəs nə etmək lazımdır?

Ən əsası kütlənin psixologiyasın primitiv həssaslıqdan düzgün təhlil etmə bacarığına yönləndirilməlidir . Mənfi , uğursuz xarakterli olan obrazlar surətini toplum o obrazın məğlubiyyətini , fəciliyini özündə əks etdirməli deyil ,onun əksinə getməlidir və daha mübariz olmalıdır.Çünki cəmiyyət mübariz olduqca üstün olar .

Müəllif : Şəhla Nəsibova