“Mən bu cahanə sığmazam” qəzəli və onun izahı

“Mən bu cahanə sığmazam” qəzəli və onun izahı!

Məndə sığar iki cahan, mən bu cahanə sığmazam,
Gövhəri-laməkan mənəm, gövnü məkanə sığmazam. * (1)

* (1) İki cahan (maddi və mənəvi “aləm”) içimə sığmış, mən isə bu dünyayə
“aləmə” sığmaram. Məkansız gövhər mənəm, varlığa və məkanə sığmaram.

Ərşlə fərşü kafü nun məndə bulundu cümlə çün,
Kəs sözünüvü əbsəm ol, şərhü bəyanə sığmazam. * (2)

* (2) Göy və yer, kaf və nun hamısı məndə tapıldı. Sözünü kəs və lal ol,
şərhə, bəyanə sığmaram. (Kaf və nun “kün” (var ol) sözünü əmələ gətirir.)

Kövnü məkandır ayətim, zati dürür bidayətim,
Sən bu nişanla bil məni, bil ki, nişanə sığmazam. * (3)

* (3) Varlıq və yer əlamətimdir, başlanğıcım varlığın sahibi olan zat ilə başlar.
Sən məni bu nişanla tanı və bil ki, bu nişanə sığmaram.

Kimsə gümanü zənn ilə olmadı Həqq ilə biliş,
Həqqi bilən bilir ki, mən zənnü gümanə sığmazam. * (4)

* (4) Heç kimsə güman və zənn ilə Həqqi bilib tanımadı. Həqqi (həqiqəti,
mənim həqiqətimi) bilən mənim güman və zənnə sığmayacağımı bilir.

Surətə baxü mənini surət içində tanı kim,
Cism ilə can mənəm, vəli cism ilə canə sığmazam. * (5)

* (5) Surətə bax və mənanı (iç görünüşü) tanı, çünki, cism ilə can mənəm,
amma cism ilə canə sığmaram.

Həm sədəfəm, həm inciyəm, həşrü sirat əsənciyəm,
Bunca qumaşü rəxt ilə mən bu dükanə sığmazam. * (6)

* (6) Həm inciyəm, həm sədəfəm (inci qabığıyam), həşrin (öldükdən sonra
dirilmə yığıncağının) və siratın (həşrdən sonra gediləcək İlahi aləmin
yolunun) başında buyruqçuyam. Üstümdəki qumaş və altımdakı yatacaqla
bu həyat dükanına sığmaram.
(Gercəkliyə qovuşmaq üçün maddi libası soyunmaq lazımdır.)

Gənci-nihan mənəm mən uş, eyni-əyan mənəm mən uş,
Gövhəri-kan mənəm mən uş, bəhrəvü kanə sığmazam. * (7)

* (7) Gizli xəzinə mənəm artıq, görünənin gözü mənəm artıq.
Mədənin gövhəri mənəm artıq, dənizə və mədənə sığmaram.

Gərçi mühiti əzəməm, adım adəmdir adəməm,
Dar ilə künfəkan mənəm, mən bu məkanə sığmazam. * (8)

* (8) Hər yanı tutan ulu varlıq olduğum halda adım adəmdir.
Ev də mənəm, dünya da mənəm və buna görə də bu məkanə sığmaram.

Can ilə həm cahan mənəm, dəhr ilə həm zaman mənəm,
Gör bu lətifeyi ki, mən dəhrü zəmanə sığmazam. * (9)

* (9) Ruh ilə cahan mənəm, aləmlə zaman mənəm,
qəribəliyi gör ki, mən nə aləmə, nə zəmanə sığmaram.

Əncüm ilə fələk mənəm, vəhy ilə həm mələk mənəm,
Çək dilinivü əbsəm ol, mən bu lisanə sığmazam. * (10)

* (10) Ulduzlarla fələk mənəm, vəhyi (Allahın mələk vasitəsi ilə
göndərdiyi sifariş) bilən mələk mənəm. Dilini çək və lal ol,
mən bu dilə sığmaram. (Mənəvi anlayışlar anladılmaqla bitməz.)

Zərrə mənəm, günəş mənəm,çar ilə pəncü şeş mənəm,
Surəti gör bəyan ilə, çünki bəyanə sığmazam. * (11)

* (11) Zərrə mənəm, günəş mənəm, dörd ilə beş, altı mənəm,
(Dörd: torpaq, su, hava, od; Beş: beş duyğu; Altı: altı tərəf “səmt”.)
Anladılan surəti gör, çünki bəyanə sığmaram.

Zat iləyəm sifat ilə, qədr iləyəm bərat ilə,
Gülşəkərəm nəbat ilə, bəstə dəhanə sığmazam. * (12)

* (12) Sifətlərlə birlikdə zat iləyəm, Bərat gecəsi ilə birlikdə qədr gecəsi iləyəm.
Şəkər bitkisi ilə gül mürəbbəsiyəm, qapalı ağıza sığmaram.
(Ramazan ayından əvvəlki Şaban ayının 15-ci gecəsi Bərat – yəni
günahlardan arınma gecəsi, Ramazan ayının 27-ci gecəsi də müqəddəs
Qurani-kərimin göydən yerə enmə gecəsi olduğu üçün qədr gecəsi sayılır.)

Nar mənəm, şəcər mənəm, ərşə çıxan həcər mənəm,
Gör bu odun zəbanəsin, mən bu zəbanə sığmazam. * (13)

* (13) Turi-Sina dağında Musa peyğəmbərə uzaqdan görünən od mənəm.
Həzrəti Məryəmin altında doğduğu ağac mənəm. Göyə çıxan daş mənəm.
Bu odun uzanan dilini gör, mən bu yanar dilə sığmaram.

Şəms mənəm, qəmər mənəm, şəhd mənəm, şəkər mənəm,
Ruhi-rəvan bağışlaram, ruhi-rəvanə sığmazam. * (14)

* (14) Günəş mənəm, ay mənəm, bal mənəm, şəkər mənəm.
Axıcı ruh bağışlaram, axıcı ruhə sığmaram.

Gərçi bu gün Nəsimiyəm, Haşimiyəm, Qureyşiyəm,
Bundan uludur ayətim, ayətü şanə sığmazam.

Müəllif: Seyid İmadəddin Nəsimi