Latın dili (8-ci dərs)

Ötən dərsimizdə isimlərin I növ hallanması barədə məlumat vermişdik.Bu gün də həmin dərsimizi davam etdiririk.

I növ hallanmaya isimlərdən başqa qadın cinsli sifətlər və qadın cinsli mənsubiyyət əvəzlikləri də aiddir. Mənsubiyyət əvəzliklərinin formasını təqdim edirik :

I – mea – mənim    nostra – bizim

II – tua – sənin       vestra – sizin

III – sua – onun       —

“III şəxsin cəm halının formasını niyə qeyd etmədik?” deyə soruşsanız,deyə bilərik ki,latın dilində III şəxsin cəm forması yoxdur. Amma biz onu tək halın  forması ilə əvəzləyə bilərik. 🙂 Məsələn:

mea amica – mənim rəfiqəm,

sua culpa – onun günahı,

nostra patria – bizim vətənimiz.

Qeyd etmək lazımdır ki,mənsubiyyət əvəzliklərini həm isimdən öncə,həm də isimdən sonra istifadə edə bilərik. Sifətləri isə yalnız isimdən sonra istifadə edə bilərik. Məsələn :

amica bona – yaxşı rəfiqə,

terra antiqua – qədim ölkə,

causa privata – şəxsi iş.

Daha bir məqama diqqət etməyimiz lazımdır.Bəzən elə ifadələr olur ki,bu ifadədə isim mənsubiyyət əvəzliyi və sifətlə birgə olur..Bu zaman biz mənsubiyyət əvəzliyini isimdən əvvəl, sifəti isə isimdən sonra yazacağıq. Məsələn:

mea filia magna – mənim böyük qızım,

nostra terra antiqua – bizim qədim ölkə,

sua culpa lata – onun ağır günahı.

Öz türkcəmizdə isə bu tip ifadələrdə ancaq isim hallanır,mənsubiyyət əvəzliyi və sifət olduğu kimi qalır.Latın dilində isə bu ifadələrdə mənsubiyyət əvəzlikləri və sifətlər eynilə isim kimi hallanırlar. Məsələn : nostra terra antiqua.

S (tək halda)

nom. –  nostra terra antiqua

gen. – nostrae terrae antiquae

dat. – nostrae terrae antiquae

acc. – nostram terram antiquam

abl. – nostra terra antiqua

Pl (cəm halda)

nom. – nostrae terrae antiquae

gen. – nostraum terrarum antiquarum

dat. – nostris terris antiquis

acc. – nostras terras antiquas

abl. – nostris terris antiquis

Yeni ifadələri nəzərinizə çatdırırıq :

Actio directa – birbaşa iddia

Acta diurna – xronika/ günün xəbərləri

Actio empti – satıcı tərəfindən müqavilənin şərtlərinin yerinə yetirilməsini təmin edən məhkəmə qərarı

Action ex contractu – müqavilə iddiası

Action ex delicto – mülki qanun pozuntusuna görə qaldırılan iddia işi ; dəymiş zərərin ödənməsi üçün qaldırılan iddia işi

Acta est fabula – baxış qurtardı,tamaşa bitdi,başa çatdı

Actum est,ilicet – məhkəmə prosesi/işə baxılma bitdi; proses bitdi,zalı tərk edin

Actio in personam – şəxsi/fərdi iddia

Actio in rem – mülk iddiası