Latın dili (53-cü dərs)

Bu gün sizinlə yeni mövzu – say barədə danışacağıq.. İlk növbədə onu qeyd edək ki,latın dilində sayların dörd növü var:

1) numeralia cardinalia  –  miqdar sayları

2) numeralia ordinalia  –  sıra sayları

3) numeralia distributiva  –  bölgü sayları

4) numeralia-adverbia  –  zərf-saylar.

Miqdar saylarından birdən ona kimi,yüz və min sayları əsas saylar,qalan saylar isə düzəltmə saylardır.

Miqdar saylarından yalnız 1,2,3 və 1000 sayları cinsə və kəmiyyətə görə dəyişir və hallana bilir,qalan saylar isə dəyişmir və hallanmır.

“Unus,a,um” – bir sayı kişi,qadın və orta cinsdə işlənir,qadın cinsinin forması I növ hallanmaya (una), kişi və orta cins formaları isə (unus,unum) II növ hallanmaya aid olur.

“Duo,duae” – iki sayının kişi və orta cinsdə bir forması (duo) vardır ki,bu forma əsas etibarilə II növ hallanmaya aiddir,lakin bəzi hallarda III növ hallanmanın şəkilçisini qəbul edir.

“Tres,tria” – üç. Burada “tres” forması kişi və qadın cinsində,”tria” forması isə orta cinsdə işlənir.Bu forma III növ hallanmaya aid olur.

İfadələr:

Res gestae  –  1) fədakarlıq; 2) mübahisəli məsələnin mahiyyətini təşkil edən vəziyyət

Res habiles  –  Öz tarixiliyi ilə təyin edilmiş şeylər

Res immobiles  –  Mülk,daşınmaz əmlak

Res integria  –  Tam,bütöv,dolu

Res inter alios  –  Digər şəxslər arasında olan əlaqə,kənar şəxslərin hərəkəti

Restitutio in integrum  –  İlkin vəziyyətə dönmə

Res ipsa loquitur  –  Əşya özü-özlüyündə sübut edir (birisinin öhdəsində olan mala dəymiş ziyanın əsaslandırılması forması

Res iudicate  –  Məhkəmə prosesində həll olunmalı iş

Res iudicata pro veritate habetur  –  Həll olunmuş iş həqiqət kimi qəbul edilir

Res novae  –  Dövlət çevrilişi

Res nullius  –  Sahibsiz mülk

Res privatae  –  Şəxsi əmlak

Res publica  –  İctimai iş,hökümət

Res questae  –  Mübahisəli məsələnin mahiyyətini təşkil edən faktla bağlı vəziyyət yaxud şərait

Res secundae  –  Xoşbəxtlik

Res Universitatis  –  İctimai mülkiyyət

Ridendo in servitium  –  Əsarətə düşmək

Sacramentum  –  Hərbi and

Sacrificium intellectus  –  Ağılla qurban vermək – öz şəxsi fikrindən əl çəkmək deməkdir

Salvo iure  –  Hüququnu saxlamaqla

Salus populi suprema lex  –  Xalqın güzəranı ən ali qanundur (Yustian xitabı)

Salva rerum substantia  –  Əşyaları toxunulmaz şəkildə saxlamaq onların mahiyyətini göstərir.

Sanctum sanctorum  –  Müqəddəslərin müqəddəsi

Sciendum  –  Kargüzarlıqda hakimin hökmünün icra olunmaq üçün verilməsi barədə qeyd

Sciendum est  –  Qeyd etmək lazımdır ki

Scire facias  –  Sənədə əsaslanan tələblərin həyata keçirilməsinin əleyhinə olan narazılığa qarşı çıxarılan məhkəmənin hökmü

Se defendendo  –  Öz müdafiəsinə

Sedente curia  –  Məhkəmənin iclası zamanı

Sed per curia  –  Lakin,məhkəmə vasitəsilə

Semper idem  –  Həmişə eyni əşya

Semiplena probatio  –  Tam olmayan dəlil və ya sübut