Get more stuff like this
Subscribe to our mailing list and get interesting stuff and updates to your email inbox.
Thank you for subscribing.
Something went wrong.
Cəmiyyətin iqtisadi-sosial inkişafı ilə bağlı olaraq eramızdan əvvəl 3-cü minillikdə şumer-akkad çivli yazılarında indiki Güney Azərbaycanda yaşayan etnik toplumların adları qeyd olunmağa başlayır.Bu məlumat bizə onu bildirir ki,eradan əvvəl 3-cü – 1-ci minilliklərdə Azərbaycan əhalisi soy-kök baxımından vahid deyildi.
Artıq miladdan öncə 3-cü minilliyin ikinci yarısında ölkəmizdə ilkin tayfa birləşmələri mövcud idi.Belə birləşmələr həm ölkənin quzeyində,həm də güneyində mövcud idi.
Qədim akkad yazılarına nəzər salaq..Bu yazılar Urmiya gölü bölgəsində,Zaqros dağının quzey və quzey-gündoğar ətəklərində e.ə.XXIV-XXIII yüzillərdə kuti (və ya quti) tayfa birləşməsinin yaşaması haqda məlumat verir. Elam yazıları da bu tayfa birləşməsi barədə məlumat verərək onların “dağlıq Kutium ölkəsi“ni xatırladır. Urmiyanın güneyində Göytəpənin “D“ təbəqəsindən aşkar edilən tapıntılar,o cümlədən yaşayış yerini dövrələyən müdafiə hasarının kutilərə məxsus olduğu deyilir.
Kuti tayfa birləşməsi İkiçayarasının əhalisi,xüsusilə şumerlər ilə qarşılıqlı mədəni-iqtisadi əlaqələr saxlamışlar.Akkad çarlarının (Sarqon,Naram Suen və s.) vaxtaşırı hücumlarına məruz qalan kutilər öz gücünü göstərərək Enridavazirin başçılığı ilə İkiçayarasına hücuma başladılar.Güney Mesopotamiyayadək yürüş edən kutilər şumerlərin müqəddəs şəhəri olan Nippuru belə ələ keçirməyi bacarmışlar. Hücumları davam etdirən kuti başçılarının – İmta, İnqeşuşşu,Sarlaqab və Yarlaqaşın həmlələrini Akkad çarı Şarkalişarri dəf etməli olmuşdur. İkiçayarasında kutilərin siyasi hökmranlığını başa çatdıran Elulumeş idi. Kutilərin aramsız hücumlarına davam gətirə bilməyən Akkad dövləti süquta uğramışdır.
91 illik hakimiyyəti zamanı Kuti sülaləsi İkiçayarasında əvvəlki idarəçilik sistemini dəyişmədi.Öz ölkəsində Araphada yaşayan Kuti hökmdarları şumer və akkad quldar əyanlarından canişinlər təyin etmişdirlər.Şumer şəhər hakimləri isə “ensi“ rütbəsini daşıyaraq müstəqil daxili siyasət yürüdürdülər.
Uruk şəhər “ensi“si Utunheqal kutilərə olan baxışı mənfiyə doğru dəyişmişdir.Tarixi mənbələrdən belə nəticəyə gəlmək olar ki,bu zaman kutilər Uruk və Ur şəhərlərində yaşayırmışlar.Utunheqalın təxribatı nəticəsində cəmi 40 gün taxtda qalan Kuti hökmdarı Tirikanın hakimiyyətinə son qoyuldu.Kutilər öz torpaqlarına geri döndülər. (Bəzi faktlara görə kutilər bu zaman lullubelər tərəfindən sıxışdırıldıqları üçün quzey-gündoğara – Transqafqaz səmtinə çəkilməli olmuşlar.Lakin,e.ə.XXI əsrin ikinci yarısında Laqaş canişini Urdunanna Kuti ölkəsi və Su xalqının “ensi“si rütbəsini daşıyırdı.
Kutilərin ictimai quruluşuna gəldikdə isə deyə bilərik ki,bunu Şumer çar siyahısı üzrə təsəvvür etmək olur.Bu mənbədən 21 Kuti çarının adını görməyimiz mümkündür.3 ildən 7 ilədək hakimlik edən çarların bu ənənəsini 8-ci çar Yarlaqab pozmuş və 15 il hökmdarlıq etmişdir.
Kutilər dövlət qurmağa çox yaxın olsalar da İkiçayarasında idarəetmə işinə yaxından qoşulub alışmamış,böyük dövlətçilik təcrübəsi qazana bilməmişdilər.
