İtirdiyimiz gözəllik – Xarı bülbül..

Ofris cinsinin 50-dən çox növü vardır ki,bunların bir çoxu Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində, ümumiyyətlə Qafqaz və Zaqafqaziya ərazisində mövcuddur. Digərləri isə Türkiyə, Yunanıstan, Krım və başqa yerlərdə bitməkdədir..

Bu bitkinin Azərbaycanda bitən bütün növləri Xarı bülbül adı ilə tanınır və latınca “ophrys caucasica”və ya “ophrys mammosa”adlanır..
“Xarı bülbül” təbiətə verdiyi gözəlliyi ilə yanaşı müalicəvi əhəmiyyətli bitkidir. “Xarı bülbül”dən xalq təbabətində müxtəlif xəstəliklərin müalicəsində geniş istifadə edilir.
Dünyada yalnız Azərbaycanda bitən, adı Qarabağın adıyla birgə çəkilən xarı bülbül çiçəyini demək olar ki, çox az adam tanıyır. Qeyri adi görkəmə malik olan bu gülə baxdıqda bülbül təsvirini aydın görmək olur.
Mən uşaqlıqqdan Xarı bülbülün yalnız Qarabağ bölgəsində bitdiyini bilirdim.Bir gün Cəlilabad rayonuna gedərkən orada Xarı bülbülə rast gəldim..Deməli,cənub bölgəmizdə də Xarı bülbülə rast gəlinir..Oranın sakinləri bu bitkinin təkcə Qarabağa məxsus olduğunu inkar etsələr də tarixi faktlarla bunu sübut etmək olar..

Belə ki,biz ,Xarı bülbülü 20 manatlıq əskinasımızda və milli xalçalarmızda görmüşük.
Xarı bülbül haqqında bir çox rəvayətlər mövcuddur. Belə deyirlər ki, Qarabağ xanının qızı Ağabəyim ağanı İran şahlarından birinin oğluna verirlər.Xan qızı qüssələnməsin deyə şahzadə sarayın yaxınlığında onun üçün bir vətən bağı saldırmış, Qarabağ torpağının yetirdiyi bütün ağaclardan, gül-çiçəklərdən gətirib həmin bağda əkdirmişdi. Amma nə qədər ediblərsə də “Xarı bülbül”ü əmələ gətirə bilməyiblər. Bu xalq mahnısı da elə o vaxtdan yaranıb, həmin ovqata köklənib.

Bəs niyə bu bitkinin adı Xarı bülbüldür?
Dünyanın heç bir yerində rast gəlinməyən Xarı bülbül Tanrının bizə göndərdiyi ən böyük möcüzədir. Xarı bülbül sanki gülün üzərinə qonmuş bülbülü xatırladır.
Rəvayətə görə, bir gün bülbül öz sevgilisi gülün görüşünə getmək istədiyi vaxt bərk külək əsir. Küləyin məqsədi gülü bülbülün gözləri qarşısında alçaltmaq imiş.Külək var qüvvəsilə əsirmiş. Nəhəng çinarlar, uca sərvlər, salxım söyüdlər onun qarşısında dönə-dönə əyilirdilər. Yalnız zərif, gözəl, ətirli gül küləyin azğınlığına,tabe olmurdu. Bunu görən külək heyrətə gəldi:
Sən hansı cəsarətlə mənə baş əymirsən? Sən bu gücü hardan alırsan?
Gül inamla cavab verir:
Sevən vüqarlı olur, o heç kəsə baş əymək istəmir. Mən bülbülü sevirəm. Onun saf məhəbbəti məni baş əyməyə qoymaz.Külək deyir: Baxarıq..Sən məhəbbətini sına, mən də gücümü…
Elə bu vaxt bülbül sevgilisi gülün görüşünə gedirdi. Küləyin qəzəbi yerə, göyə sığmırdı. Zərif otlardan tutmuş iri gövdəli ağaclara qədər ona baş əyirdi. Artıq gül son qüvvəsini toplayırdı. Onun müqaviməti tükənməyə başlayırdı. Çünki o, tək qalmışdı. Əgər bülbül yanında olsaydı…
Külək gülü öz gücü ilə ikiqat edəcəkdi. Bülbül özünü vaxtında gülün harayına çatdırır. O, sinəsini yavaş-yavaş əyilən gülün köksünə söykəyir. Külək daha da hiddətlənir. Bülbül gülün əyilən qamətini düzəldir. Ancaq gülün xarı (yəni tikanı) onun sinəsinə sancılır. Bülbül məhv olur, gülü bir addım belə əyilməyə qoymur. Elə həmin vaxtdan özünü məhəbbət uğrunda fəda edən bülbülün adı Xarı bülbül qalır. Gül Xarı bülbül görkəmində güllər açır. Həmin Xarı bülbül gülü heç bir qızılgül koluna və gülünə bənzəmir.

Müəllif : Məhbubə Əzimli.