Gün var əsrə bərabər…

Bəşər tarixini dəyişdirən elə günlər vardır ki,həqiqətən də əsrə bəlkə də eraya bərabər olur..Məsələn Konstantinopolun fəthi və ya SSRİ-nin yaranması kimi..Lakin,məqaləmiz nə hər hansı bir tarixi hadisəyə,nə də ki hər hansı bir imperiyaya həsr edilməyib.Məqaləmiz Ç.Aytmatovun eyniadlı əsərindən götürülərək elə böyük yazıçının da mənsub olduğu qardaş qırğız xalqına həsr edilir..
Tanrı dağlarının əhatə etdiyi Qırğı-zıstan əhalisinin 65 %-ə qədəri qırğız türkləridir.Qədim zamanlarda qaraqırğız,daş qırğız və buruşlar adı ilə tanınan qırğızlar sağ və sol qanadlara bölünürdülər.Onların hər biri nəsli qəbilə qruplarına ayrılırdılar.
Qırğız adının etnonimi mübahisəli mövzu hesab edilir.Bu adın “Kır” ilə “gir” sözlərinin birləşməsindən meydana gəlib “çöl gəzən” məna-sında olması ilə yanaşı, “kırk” və “yüz” saylarının birləşməsindən təşəkkül etməsi ideyası da irəli sürülmüşdür. Digər bir versiya isə bu adın “qırx oğuz” adından yaran-masıdır.
70 ildən artıq sürən imperiya qırğız xalqının milli kimliyini yox etməyə çalışsa da onlar buna imkan verməmiş,öz milli dəyərlərini qoruyub saxlamışlar.Qırğızıstanın paytaxtı Bişkeki gəzərkən əhalinin doğmalığı,təbiiliyi açıq-aşkar hiss olunur.
Qırğız dili türk dilləri ailəsinin şərq qoluna,qırğız-qıpçaq qrupuna daxildir.Etnik kimliyimiz bir olduğuna görə qırğız dilində olan kəlmələrin bəzilərini asanlıqla anlamaq olur.Məsələn,”adilet(ədalət),kiyim(geyim),kitep(kitab),bilek(bilək) və s.
Qırğız atalar sözləri də ibrətamizliyi ilə səciyyələnir. “Biləyin edə bilmədiyini bilik eləyər”,”Qismətə yox,zəhmətə ümid ol”,”Bahadırlar döyüşməmiş dostlaşmazlar” və s.bu qəbildəndir.
İndi isə bir qədər qırğızların məişətlərinə nəzər yetirək.Digər Mərkəzi Asiya xalqlarında olduğu kimi qırğızların da məişətində at mühüm yer tutur.Onlar atın ətindən ən məşhur qırğız yeməyi olan “beş barmağı”,südündən isə “qımız” adlanan içkini hazırlayırlar.Kuurma (qovurma) və carma adlanan içki növləri də qırğız süfrələrinin bəzəyi hesab edilir.
Milli kimliklərini daim qorumağı bacaran qırğızlar geyim mədəniyyətlərində də bunu göstərmişlər.Əsrlər keçsə də,müxtəlif dövlətlərin tabeliyində yaşasalar da qırğız geyim nümunələri qorunub saxlanılmışdır.Əsasən yun parçalardan hazırlanan geyimlər müxtəlif rəngli və formalı olurlar.Ölkənin şimalında “şökülö” adlanan baş geyimindən istifadə olunur.Məşhur qırğız dastan qəhrəmanı Manasın xanımlarının bu baş geyimindən istifadə etməsi və həmçinin “şökülö”nün Tanrı dağlarını xatırlatması ona bir müqəddəslik bəxş etmişdir.Güneydə isə “doppı”adlanan baş geyimindən istifadə olunur ki,bu da əsasən özbək xanımlarının istifafə etdiyi geyim nümunəsidir.Qırğız bəyləri isə “kalpak” adlanan papaqdan istifadə edirlər.Qırğız milli rəqslərinə tamaşa edərək geyim nümunələrini,musiqi mədəniyyətlərini daha yaxşı anlamağımız mümkündür..
Qırğızıstanda böyük həvəslə qeyd edilən bayramlardan biri bizim də milli bayramımız olan Novruz bayramıdır.Lakin,bizdən fərqli olaraq onlar tonqal qalamır sadəcə kiçik bir alov yandıraraq həyəti bununla pak edirlər.Onlar bunun qədim şamanlardan qalma bir adət olduğunu deyirlər.Bu adət yerinə yetirilərkən “Alas-alas, hər bəladan xilas” kəlamı işlədilir.
Qırğızlar həm öz milli kimlikləri,adət-ənənələri,həm Manas dastanı,həm də dahi yazıçıları Ç.Aytmatov ilə dünyada məşhurdurlar.Xalqlarımız arasında dostluq və qardaşlığın daha da artması diləyi ilə..:)

Müəllif : Fəridə Həmidzadə