Get more stuff like this
Subscribe to our mailing list and get interesting stuff and updates to your email inbox.
Thank you for subscribing.
Something went wrong.
Dünyanı titrədən sərkərdələr ilə zəngin tarixə malik olan türklərə şübhəsiz yazı lazım idi. Nəhayət, Göytürk imperiyasının vaxtında onlar yazı ixtira etməyə müvəffəq oldular. Sonradan bu yazılar bəzi çayların ətrafında tapılıb. Bu kəşf 1889-cu ilə təsadüf edir. Bu yazıların mənalarını açanlar isə 1893-cü ildə bir-birinin köməyi ilə danimarkalı alim Vilhelm Tomsen və rus türkoloqu Vasiliy Radloff olmuşdur. Bu kəşflər türk filologiyasında böyük rol oynamışdır. Çünki bu yazının işlənmə qaydalarına görə türk dillərinin qaydaları üzə çıxır. Göytürk dili türk xalqlarının qədim və ortaq dili hesab etmək olar. Çünki nə qədər qədimə getsək qohum dillər bir-birinə o qədər də oxşayır. Bəzi tədqiqatçılar göytürklərin bu əlifbanı farsdilli Soqd dövlətindən götürməsini iddia edirlər. Əslində fikir versək, bu hərflər heroqliflərdir. Çünki bu hərflər hər hansı bir sözdəki səsi işarə etməklə əmələ gəlib ki, hər işarə həmin sözün mənasını göstərir.
Bu əlifba sağdan sola yazılır.
– qalın saitlərlə işlənən “b” hərfi. İşarə özü tək yazılanda “ab” (ov) sözü kimi oxunur və bu işarə ovlamaq üçün olan qədim alətlərə oxşayır.
– incə saitlərlə işlənən “b” hərfi. İşarə özü tək yazılanda “eb” (ev) sözü kimi oxunur və bu işarə qədim türklərin evi sayılan çadırlara oxşayır.
– qalın saitlərlə işlənən “d” hərfi. İşarənin mənası “adrıl-” (ayrılmaq) sözüdür və iki fiqurun bir-birindən ayrılmasını göstərir. Göytürk dilində sözlər “d” hərfi ilə başlamırdı. Ona görə bu işarə sözün əvvəlində yazılırdısa, ondan əvvəl mütləq “a” saiti oxunurdu.
– incə saitlərlə işlənən “d” hərfi. Bu işarə sözün əvvəlində yazılırdısa, ondan əvvəl mütləq “e” və ya “ə” saiti oxunurdu.
– qalın saitlərlə işlənən “ğ” hərfi. İşarənin mənası “ağ-” (qalxmaq, yüksəlmək, ucalmaq) sözüdür və bir insan müəyyən əşyanı qaldırmasını göstərir. Göytürk dilində sözlər “ğ” hərfi ilə başlamırdı. Ona görə bu işarə sözün əvvəlində yazılırdısa, ondan əvvəl mütləq “a” saiti oxunurdu.
– incə saitlərlə işlənən “g” hərfi. Bu işarə sözün əvvəlində yazılırdısa, ondan əvvəl mütləq “e” və ya “ə” saiti oxunurdu. İşarənin mənası “əg-” (əymək) sözüdür və əyilmiş fiquru göstərir.
– qalın saitlərlə işlənən “l” hərfi. İşarənin mənası “al-” (almaq) sözüdür və bir insanın nəyisə almaq üçün olan qolunu göstərir. Göytürk dilində sözlər “l” hərfi ilə başlamırdı. Ona görə bu işarə sözün əvvəlində yazılırdısa, ondan əvvəl mütləq “a” saiti oxunurdu.
– incə saitlərlə işlənən “l” hərfi. Bu işarə sözün əvvəlində yazılırdısa, ondan əvvəl mütləq “e” və ya “ə” saiti oxunurdu. İşarənin mənası “əl” sözüdür.
– qalın saitlərlə işlənən “n” hərfi.
– incə saitlərlə işlənən “n” hərfi. İşarənin mənası “ən” (ov) sözüdür və ovlanan heyvana oxşayır.
– qalın saitlərlə işlənən “r” hərfi. İşarənin mənası “ar-” (yorulmaq) sözüdür və yorulmuş insanı göstərir. Göytürk dilində sözlər “r” hərfi ilə başlamırdı. Ona görə bu işarə sözün əvvəlində yazılırdısa, ondan əvvəl mütləq “a” saiti oxunurdu.
– incə saitlərlə işlənən “r” hərfi. Bu işarə sözün əvvəlində yazılırdısa, ondan əvvəl mütləq “e” və ya “ə” saiti oxunurdu. İşarənin mənası “ər” (kişi) sözüdür.
– qalın saitlərlə işlənən “s” hərfi. İşarə özü tək yazılanda “as-” (asmaq) sözü kimi oxunur və bu işarə müəyyən bir əşyanın asılmasını göstərir.
– qalın saitlərlə işlənən “s” hərfi. İşarənin mənası döyüş aləti olan “süngü” (qədim dildə sünüg) sözüdür.
