Gənc yazar Cəmilə Məmmədli ilə müsahibə

• Müsahib Cəmilə Məmmədli  “Sonuncu Əsr Hekayələri” kitabında yerləşən – “Etiraz” hekayəsinin müəllifi

• İlk dəfə nə vaxt hekayə yazmaq fikrinə düşdünüz? Sizi nə ilhamlandırdı?

Ilk dəfə hekayə yazanda 8 yaşım vardı, əmim qızı üçün ad günü hədiyyəsi olaraq yazmışdım. Qəribəsi orasındadır ki, mövzu bir insanın yaxşı və ya pis olmağına qərar verə bilməməsi idi. O, əvvəlcə mələklə danışır və o qədər yaxşı ola bilməyinin mümkünsüzlüyünü dərk edir. Sonra İblisin özü ilə söhbət edir və anlayır ki, bu qədər pis olmaq da onluq deyil. Sonda yol kənarındakı Zevslə, yox, yunan tanrısı olmayan (çünki o yaşda bunu bilmirdim, adı harda eşitdiyim isə mənə də naməlumdur), sadəcə adı Zevs olan qocayla danışır və anlayır ki, o, ancaq insan ola bilər – nə mələk qədər yaxşı, nə iblis qədər pis. Deyə bilmərəm məni o yaşda, o mövzuda yazmağa vadar edən nə idi. Bəlkə də, bir uşaq kimi böyüklərə verməyə çəkindiyim sualların cavabını axtarmağa çalışırdım. Bu hekayədan sonra ancaq şeir yazdım və birdə 16 yaşımda hekayələr yazmağa başladıım.

• “Etiraz”- bir nəfəsə oxuduğum və heyli vaxt keçməsinə baxmayaraq yadımda qalan sevdiyim hekayələrdən biri oldu. Hekayənin yaranma tarixçəsini bir də, müəllifdən öyrənmək maraqlı olardı:

Elə mənim də bir dəfəyə, dayanmadan yazdığım hekayə idi. Təsadüfə baxın ki, bu yaxınlarda köhnə qeyd dəftərçəmi vərəqlədim və bir səhifədə “Etiraz” hekayəmin kökü olan kiçik bir hekayəmə rastladım. Fərqi, uşağın qəhraman olması və hadisələrin onunla başlayıb, onunla bitməsində idi. O hekayəni hansı hissin təsiri altında yazdığımı bilmirəm, amma hekayəm mənə uşaqları xatırladır. Qadağaları anlamayan, heç vaxt bu qadağaların, cəzaların səbəbi izah edilməyən, “olmaz!” sözü ilə susdurulan və buna görə balaca ürəklərində haqsızlıq, inamsızlıq və yalançılıq toxumları səpilən uşaqları. Sonra bu uşaqlar böyüyür və qəlblərindəki qəzəb də onlarla birlikdə böyüyür, çoxalır.

• Həqiqətən də maraqlı sintez yaratdınız: fərqli ideya və möhtəşəm təqdimat! Sizcə bir gənc yazar üçün bu nə qədər vacibdir?

Düzü, fərqli idayeların, janrların bugünkü Azərbaycan ədəbiyyatına hava-su kimi vacib olduğunu düşünürəm. Dünya ədəbiyyatında bir çox yeni ideyalar yaranır və bir qismi heç bizə gəlib çatmadan dəbdən düşür, köhnəlmiş ideyalar sırasında yerini alır. Həm öz ədəbiyyatımızı inkişaf etdirmək, həmdəki dünyadakı kitab mağazalarının rəflərində yer tutmaq üçün yeni ideyalar yaratmalı, ya da ən azından, müasir tərzlərlə ayaqlaşmalıyıq. Lakin, ümumilikdə son sözün yazıda deyildiyini düşünürəm. Tarixdə, yaddaşlarda qalan yaxşı yazılar, düzgün təhkiyyələrdir. Ahəngli, oxunaqlı yazılmayan ən qeyri-adi fikir belə, cəmi 1 il sonra minlərlə bənzəri arasında itib-batacaq.

• “Hekayə içində hekayə” iddialı və bir o qədər də çətin üslubdur. Yazarkən çətinlik çəktiyiniz məqam oldu mu?

Çətinliyi o an hiss etmədim, lakin bitirəndən sonra qorxdum. Oxucunu əvvəlcə fantastik dünyaya salıb, sonra real həyata, adi məişət səhnəsinə qaytarmaq, sonrasında geriyə çəkib iki səhnə arasındakı əlaqəni izah etmək məni qorxutdu. Bilirsiniz, öz təxəyyülünüzdə bir-biri ilə əlaqəli, olduqca real görünən hadisələri yazıya köçürəndə insanı vahimə bürüyür. Xüsusilə, bu qədər fərqli iki “reallıq” olanda bu təşviş iki qat artır. Əminliklə deyə bilərəm ki, ən böyük çətinliyim oxucunun bu iki dünya arasında hərəkətə etirazı olmayacağına özümü inandırmaq olub.

• “Etiraz”-ın ən sevdiyim yeri – finalıdır! Və oxucular arasında sonluq haqqında fərqli fikirlər oldu: mənasını tam anlamayanlar var idi. Cəmilə xanım oxucusuna izah etmək istəyər mi qəssabın sonunu?

Qətiyyən! Həmişə düşünmüşəm ki, incəsənətin ən böyük üstünlüyü hər kəsə azadlıq verməsidir. Yəni, avtomobil minik vasitəsidir, onun başqa bir şey olduğunu düşünmək ağlınıza gəlməz. Fincanın çay içməkdən əlavə funksiyasının olduğunu düşünən adam da çətin tapıla. Amma elə incəsənət deyil. Bir rəsimdə siz dəniz görərsiziniz, başqası səma; bu musiqi sizi kədərləndirər, amma məni nəşələndirər –

bir sözlə, incəsənət sizə gördüyünüzü, hiss etdiyinizi istədiyiniz formada təsəvvür etmək azadlığı verər. Odur ki, məncə, sonluğu mənim təsvir etdiyim kimi anlamayanlar belə ondan özlərinə məxsus, mənim – yazarın – ağlına gəlməyən mənalar çıxarıblar və mənim onların bu azadlığını əllərindən almağa haqqım çatmır.

Müsahibəni hazırladı-“Sonuncu Əsr” Jurnalistika bölməsinin rəhbəri,jurnalist Aysel Qarayeva