Maarifçilik dalğası və Avropa da Fəlsəfə hərəkatı

Barokko cərəyanından sonra “hakim” möveyə sahib olan ən irimiqyaslı hərəkat Maarifçilik hesab olunur.Bu dövrü anlamağın sadə bir yolu var:Tarixi oxuyan zaman düşünmüSənsə,heç də çətin olmayacaq.Görək Tarixi sesiyalardan başqa nə üçün oxumusunuz?(magistrlarada aiddir)
Heç maraqlı gəlirmi latın və yunan dilinin ifadələrindən geniş istifadə olunan Fəlsəfənin niyə bir dönəmi məhz hamıya aydın olan Maarifçilik olsun?
Bu elə bir dönəm idi ki,artıq toplumlar filosofların sayəsində kütləvi dəyişmələrə “məruz” qalırdılar.Monarxiyaları devirən inqilablar məhz Maarifçiliyin məntiqi sonluğu idi.Əziz Tarixseverlər (və ya oxuyanlar),səncə,niyə digər inqilabların deyil,məhz Fransanın inqilabı “Böyük inqilab” adlanır?(cavabı oxumazdan Özünüz düşünün)

Cavabı sadədir:Diqqətli baxın Fransa filosoflarının(Russo,Monteskyo,Didro) əsas istiqaməti dövlətin idarəedilməsi,insan haqları kimi səpkilərdə cərəyan edirdi.Məhz buna görə “Böyük” adlanan inqilab yanlız Fransaya məxsusdur.
Elə hesab etməyin ki,Maarifçilik yanlız Fransayla məhdudlaşmışdır.İngiltərəni Con Lokk,Almaniyanı isə Höte təmsil edirdi.Artıq filosoflar Tanrıyla insanın münasibətlərini eyniylə dövlət-vətəndaş üzərinə köçürürdülər.Dinlə məhdudlaşmayan maarifçilər millətçiliyin tənqidinə də yetərincə yer ayırırdılar.
Dünyanı yenidən qurmaq və regional mövzular daha da gündəmə gəlməyə başlayırdı.Fəlsəfə isə bu dönəmdə Ədəbiyyatla birgə çıxış edərək üç cərəyanı ərsəyə gətirdi:Klassisizm,Romantizm və Sentimentalizm.
Klassisizm cərəyanı antik dövrü (Roma və Yunanıstanı) bünövrə kimi qəbul edən və uzunmüddətli yaşayan məktəblərdən biri olmuşdur.
Romantimz cərəyanı isə yanlız duyğu və ehtirasları deyil,azadlıq çoşğusunu və ruh çalarlarını özündə əks etdirirdi.Nəzərə alın kı,bu əsrdə azadlıq və hüquqlar toplumların ən çox çarpışdığı məsələ idi.
Sentimentalizm-Hislərinə qapanma və həssaslığa önəm verən bu cərəyanı ingilis yazarı Lorens Stern “Sentimental səyahət” əsəriylə dünyaya təqdim etmişdir.
İnsan hüquqlarını bu qədər qabardan Maarifçilik hərəkatını düşünərkən bir sualla (bəli,yenə sual?) qarşılaşmalıyıq.GörəSən bu sualı məqaləni oxuyan zaman ağlına gətirmiSənmi?
Geriyə bircə şey qaldı,bəs qadın hüquqları?Çünki Tarixi ən azı vərəqləyənlərdə bilir ki,əksər hallarda vətəndaş deyilən zaman xanımlar istisna hesab olunurdular.XVIII Avropası və Maarifçiliyin bu nöqsanın bir neçə qadın filosoflar düzəltməyə başladılar.Məhz Böyük Fransa inqilabı zamanı qadınların təşkilatlanması sayəsində kral Versal sarayından qaçmağa məcbur olmuşdu?
Emili de Şatle,Mari Olimpiya,Kondorse və başqaları maarifçi filosoflar olub.Onların içərisində Fəlsəfədə Hildeqarddan sonra ən böyük işlərə ölümü bahasına imza atan növbəti qadın Mari Olimpiya olmuşdur.İlk dəfə qadın hüquqlarını sistemli şəkildə tərtib etdiyinə görə 1793-cü ildə gilyotində(başın bədəndən ayrılması) edam edilmişdir.İnqilab isə bir il sonra yekunlaşsada,xanımlar istədiyi hüquqları XIX əsr də əldə etməyi bacardılar.
Mövzuların içərindəki suallarla bağlı düşünün…