Epidemiyalara yoluxma mexanizmi

İlin elə fəslindəyik ki, bir çox alergik və infeksiyon reaksiyaların getməsi, epidemiyaların yayılması hallarına tez-tez rast gəlirik. Çoxumuz vəba,taun, bruselyoz, göyöskürək, hepatit və s.kimi xəstəliklər haqqında az da olsa məlumatlıyıq. Xəstəliklərin nəticəsini görə bilirik, amma onların nə səbəbdən ortaya çıxdığını bilsək nəticəyə çatmamış da qarşısını ala, hətta kənarlaşa bilərik. Bu baxımdan epidemiyalara yoluxmanın mexanizmini bilmək əsas şərtdir.

Hər bir yoluxmanın baş verməsi üçün ardıcıl və qarşılıqlı əlaqəsi olan üç amilin iştirakı mütləqdir:
a) xarici mühitə törədicini ifraz edən yoluxucu xəstəliyin mənbəyi (insan, heyvan);
b) yoluxucu xəstəliyin keçirilmə amilləri (xarici mühit obyektləri – su, hava, torpaq və s.);
c) həssas orqanizm (immuniteti olmayan əhali).
Bunların birinin epidemik prosesdən çıxarılması yoluxucu xəstəliyin yayılmasının qarşısını alır. Epidemik proses sosial və bioloji əsası olan mürəkkəb hadisədir. Sosial nöqteyi-nəzərdən epidemik proses insanların cəmiyyətdə yaşayış tərzindən (sıxlıq), su və kanalizasiya ilə təchiz olunmasından, peşəsindən, müharibələrdən, tibbi yardımla təchiz olunmasından və s. asılıdır. Epidemik prosesin bioloji əsası onunla izah olunur ki, o, yoluxucu xəstəlik törədici ilə insan orqanizmi arasında qarşılıqlı təsirin nəticəsidir.

Epidemik prosesin inkişafında infeksiya mənbəyi mühüm rol oynayır. İnfeksiya mənbəyi – törədicinin çoxaldığı, toplandığı və xarici mühitə ifraz edildiyi və onun mövcud olması üçün təbii yaşayış mühiti hesab olunan yoluxmuş canlı orqanizmdir. Müasir terminologiyada “İnfeksiya mənbəyi dedikdə törədicinin növ kimi saxlanmasını təmin edən təbii yaşayış və çoxalma mühiti başa düşülür”. İnfeksiya mənbəyi bunlardır:

• insan – kəskin və xronik infeksiya ilə xəstə, rekonvalessent və ya törədicigəzdirən;
• canlı orqanizm, əsasən heyvanlar, nadir hallarda bioplankton (zooplankton və ya fitoplankton);
• abiotik ətraf mühit.

Yoluxucu xəstəliklərin yoluxma mexanizmi üç mərhələdən ibarətdir: törədicinin yoluxmuş orqanizmdən (xəstə və ya törədicigəzdirən) xaric edilməsi, onun ətraf mühitdə qalması (yaşama müddəti ərzində) və nəhayət, sağlam şəxsin orqanizminə daxil olması (hər bir törədiciyə xas olan giriş qapısı ilə). Bu zaman törədicinin mütləq inkişaf edə biləcəyi orqana düşməsi vacibdir. Törədicinin ötürülməsində ətraf mühitin müxtəlif amilləri iştirak edə bilər. Əsas məsələ ondadır ki, epidemik prosesin istənilən mərhələsində törədicinin yayılmasının qarşısı alınsın. Bunun nəticəsində epidemik prosesin inkişafı dayandırılır. Beləliklə, yoluxucu xəstəliklərin hər bir qrupunun yoluxma mexanizmi aydınlaşdırıldıqdan sonra onlara qarşı profilaktik və mübarizə tədbirlərini tətbiq etməklə xəstəliyin inkişafının qarşısını almaq olar.Dezinfeksiya və dezinseksiya yoluxucu xəstəliyin yayılmasında iştirak edən ətraf mühit amillərinin zərərsizləşdirilməsində həyata keçirilən əsas tədbirlərdəndir.

Qeyd etdiklərimizdən aydın olur ki, sağlamlığımız üçün ilk nəvbədə sanitariya və gigiyena qaydalarına ciddi əməl olunmalıdır. Yoluxmanın mexanizmini bilməklə, ona şərait yaratmarıq.  İnfeksiya mənbələrinə diqqət etməli, təmas xəttimizə sərhəd qoymalıyıq ki, ölçüsü mikro olan orqanizmlər bədənimizə makro hücümlar təşkil edə bilməsinlər.