Get more stuff like this
Subscribe to our mailing list and get interesting stuff and updates to your email inbox.
Thank you for subscribing.
Something went wrong.
Səlcuqilər dövlətinin tənəzzülü nəticəsində bir sıra müstəqil sultanlıqlar yaranmışdır.Həmin sultanlıqlar öz növbəsində, yeni tipli dövlət birliklərinə çevrildi.Bəhs edilən dövlətlərin yaradıcıları isə Səlcuq sultanlarının keçmiş qulları (məmlük) idilər. Həmin dövlətlərin hakimləri adətən səlcuqilərin vəliəhd şahzadələrinin (məliklərin) tərbiyəçilərindən olurdu ki, onlara da «atabəy» («ata-hakim») deyirdilər. Azərbaycan tarixində bu tip dövlət Eldənizlər (Atabəylər) dövləti idi. Azərbaycan Atabəyləri dövlətinin (1136-1225) banisi Şəmsəddin Eldənizin hekayəsi çoxumuza məlumdur.Dərbənddə qul bazarından Səlcuq sarayınadək uzun bir yol keçən Şəmsəddin Eldəniz çevik siyasəti nəticəsində tez bir zamanda sarayda mövqeyini gücləndirmiş,daha sonra Arrana hakim təyin edilmişdir.
Səlcuq sultanı II Toğrulun vəfatından sonra Sultan Məsud 1136-cı ildə Atabəy Eldənizi II Toğrulun xanımı Mömünə xatınla evləndirmiş və o Arrana hakim təyin edilmişdir.Paytaxt isə Gəncə idi. Qısa zaman ərzində Eldəniz Arran əmirlərini özünə tabe edərək sultan Məsudun vəfatı ərəfəsində demək olar ki, Arranın müstəqil hakiminə çevrildi. Eldəniz tezliklə Şirvanı da öz hakimiyyətinə tabe etdi. Sultan Məsudun Azərbaycanda canişini Çavlı idi ki,onun ölümündən (1146) sonra Eldəniz qarışıqlıqdan istifadə edərək, Naxçıvan vilayətini də öz torpaqlarına birləşdirdi. Eldəniz öz paytaxtını da Naxçıvana köçürtdü. 1161-ci ildə Şəmsəddin Eldənizin qoşunları Həmədanı tutdu və İraq sultanlığının taxtına Eldənizin azyaşlı oğulluğu Arslan şah çıxarıldı. Həmədan şəhəri Sultan Arslan şahın və atabəy Eldənizin paytaxtı oldu.
Arslan şahın taxta çıxmasının Şəmsəddin Eldəniz üçün də mühüm nəticələri oldu.Belə ki,o sultan elan edildikdən sonra onun atabəyi «ulu atabəy»ləqəbini aldı. Bununla da, Şəmsəddin Eldəniz İraq sultanlığının həqiqi başçısına çevrildi. Bu dövrdən başlayaraq, «atabəy» ləqəbinin, «vəliəhd şahzadənin tərbiyəçisi» kimi ilkin mənası öz məzmununu dəyişərək hökmdarın ali tituluna çevrilir. Eldənizlər dövləti müxtəlif vaxtlarda bir çox iri əyalət və vilayətlərdən ibarət idi.Onların dəqiq müəyyənləşdirilmiş sərhədləri yox idi. Azərbaycan, Arran (Naxçıvan), Fars İraqı, Rey və Həmədan vilayətləri hər zaman bu dövlətin tərkibinə daxil olmuşdur. Xarəzmşah Cəlaləddinin 1225-ci ildə Azərbaycana yürüşü zamanı atabəy Özbəyin ölümü ilə Azərbaycan Atabəylər dövlətinə son qoyulmuş olur.
