Bilinqvizm problemi

Sürətlə inkişaf edən çağdaş dünyamızda ikidillilik problemini öyrənmək nəzəri dilçilikdə mühüm yer tutur. Bilinqvizm problemi dilçilik elmi üçün yeni deyildir. Cəmiyyət inkişaf edən gündən müxtəlif xalqlar, millətlər bir-biri ilə əlaqədə olmuş və millətlərin qaynayıb-qarışması nəticəsində bir millət digərinin dilini öyrənmiş və hətta ana dilindən sonra bu dil o millət üçün doğmalaşmışdır. Sonradan qazanılan dil ikinci ana dili səviyyəsinə yüksəlir. Məsələn, 1979-cu il əhalinin siyahaya almaya görə milliyətcə rus olmayan 16,3 milyon SSRİ vətəndaşı ana dili kimi ikinci qazanılan dili-rus dilini göstərmişlər.

Bir çox ölkələrdə öz ana dili ilə yanaşı digər dillər də rəsmi dövlət dili səviyyəsində qəbul edilmişdir. Məsələn, Kanadada rəsmi dil olaraq ingilis və fransız dillərində danışılır. Bəzi ölkələrdə dillər rəsmi dil olmasa da, bölgəsər dil olaraq istifadə olunur. Bu ölkələrdə rəsmi dil olaraq bir dildən istifadə olunsa da ailədə, məişətdə müxtəlif dillərdə danışırlar. Məsələn, Azərbaycanda yaşayan talış, tat, kürd, ləzgi, tatar və sairə kimi kiçik xalqlar və etnik qruplar ailədə öz dillərində, ictimai-siyasi cəmiyyətdə isə rəsmi dil olaraq Azərbaycan dilində danışırlar.

Bilinqvizmi məhəlli və real olaraq göstərmək olar ki, məhəlli bilinqivzm ana dilindən, qəbul olunmuş dövlət dilindən başqa məişətdə istifadaə olunan, danışılan dildir. Məsələn, SSRİ-dən sonra rus dili azərbaycanlılar arasında ikinci dil kimi inkişaf etdi və demək olar ki, gündəlik həyatda əhalinin bir qismi rus dilində danışır. Məhəlli bilinqvizm fərdlər arasında inkişaf edir və dilçilikdə bilinqvizmin bu tipinə çox az yer verilir.

İdeal bilinqvizm isə şəxsin hər iki dili sərbəst olaraq nümayiş etdirə bilməsidir. Ancaq ideal bilinqvizm nadir hallarda mövcud olur, çünki bir insan hər iki dildə öz səriştəsini eyni şəkildə göstərə bilməz.

1960-cı illərdə Kanada alimlərinin yeni tədqiqatları nəticəsində məlum olur ki, bilinqvlər sosial vərdişlərinin daha erkən inkişaf etməsi ilə fərqlənirlər və bilinqivizm isə zehni xüsusiyyətlərin formalaşmasına şərait yaradır. Həm də başqa dilləri bilmək ana dili üçün heç də təhlükə yaratmır, əksinə dəyişən və inkişaf edən dünyamızda dilləri bilmək insanın yeniləşməsinə şərait yaradır. Əlbəttə, ana dilindən başqa digər dilləri bilmək hər bir şəxsə lazımdır. Lakin digər dilləri ana dilin kimi qəbul edib, doğma dilini kölgədə qoymaq olmaz. Dahi şair Bəxtiyar Bahibzadə belə demişdir:

Dil açanda ilk dəfə “ana”söyləyirik biz,

“Ana dili” adlanır bizim ilk dərsliyimiz.

İlk mahnımız laylanın anamız öz südüylə

İçilir ruhumuza bu dildə gilə-gilə.

Ana dili millətin ruhunu, onun mənsubiyyətini, kimliyini əks etdirir. Ana dilimiz Azərbaycan dili azərbaycan xalqının əzəmətini, böyüklüyünü, qədimliyini, tarixiliyini əks etdirərək qoruyub saxlamış və gələcək nəsillərə ötürmüşdür.

Dilimizi qoruyub saxlamalı və nə qədər çox dil bilsək də çalışmalıyıq ki, daha çox ana dilimizə üstünlük verərək onun təmizliyini qoruyub saxlayaq. Bəzən elə olur ki, bir sıra insanlar öz ana dilini düzgün bilmədiyi halda digər dili (rus, ingilis) mükəmməl öyrənməyə çalışır. Bir şəxs ki, öz ana dilini bilmir, o başqa dilləri mükəmməl öyrənə bilməz deyə düşünürəm. Bir dildə ki, biz “Ana”,”Vətən” sözlərini öyrənmişik, o dil bizim müqəddəs dilimiz olaraq əbədi qalmalıdır.