Çernobl qəzasının görünməyən tərəfləri (Araşdırma)

Müəllif:Araşdırmacı Bayram Yusifov

Keçmiş SSRİ-nin republikalarından biri olan Ukraynanın Çernobıl şəhərində Atom Elektrik Stansiyf=(AES) fəaliyyət göstərirdi. Hadisə isə belə oldu; stansiyanın 4-cü reaktorunda yoxlama işləri aparılırdı. Məqsəd isə elektrik cərəyanını dövrədən ayırdıqdan sonra turbinlərin nə qədər dövr edəcəyini və növbəti günə nə dərəcədə hazır olmasını bilmək idi. Bu olduqca təhlükəli bir sınaq idi, amma əvvəllər də bir neçə dəfə belə bir sınaq keçirilmiş və heç bir problem olmamışdı. Nəhayət ki, texniki heyət nəzərdə tutulan işlərə başladı. 26 aprel saat 01:00-da operator elektrik cərəyanını dövrədən ayırdı və bunun ardınca soyuducu su azaldı. Saat 01:23-də operator az təzyiqli reaktoru bağlamaq istədi, amma artıq gec idi. Çünki sınağın ilk anlarından nəzərə çarpan cüzi nasazlıq zəncirvari formada bütün sistemə təsir etmişdi. Bu isə reaktorun daxilində yaranan güclü buxarlanmaya səbəb oldu və ardınca qatı dumanlı nəhəng partlayış baş verdi. Partlayış reaktoru əhatə edən 1000 tonluq qoruyucu təbəqəni darmadağın etdi. Partlayış o qədər güclü idi ki, alovu onlarla kilometr uzaqdan da görmək olurdu. İlk anlarda nələrin baş verdiyini heç kim anlaya bilmədi. Çünki AES tarixində ilk qəza idi və insanlar bununla necə mübarizə aparacağını bilmirdi. Təhlükənin qarşısını almaq üçün hadisə yerinə vertolyotlar gəldi. Onlarla vertolyot 9 gün ərzində 4-cü reaktorun üzərinə 5000 ton qum, çınqıl və digər maddələr tökmüşdülər. Amma yenə də nüvə radiasiyasının qarşısını almaq olmurdu. SSRİ rəhbərliyi bu hadisəni gizlətdi, əhaliyə belə bir məlumat verildi ki, guya azca radiasiya sızıb. Əhalinin başını qatmaq üçün 1 mayda Çernobılın yaxınlığında olan Kiyev şəhərində böyük parad keçirildi. Hadisədən xəbər bilən əhali evdən çıxmaq istəməsə də milislərin müdaxiləsindən sonra buna nail olundu. Ətrafa yayılan güclü radiasiya əsasən iki istiqamətdə; şərqi Avropa və cənuba doğru yayıldı. Bunun nəticəsində də Azərbaycanda da radiasiyanın fəsadları müşahidə olundu. Qəzanın aradan qaldırılması üçün SSRİ-nin müxtəlif bölgələrindən “könülllülər” cəlb olunmuşdu. Gələnlərə bilərəkdən səhv məlumat verərək bildirirdilər ki, radiasiya çox zəif olduğu üçün heç bir təhlükə yoxdu. Buna görə də ilk vaxtlardan çoxlu insan şüalanmaya məruz qaldı. Qəzanın aradan qaldırılmasının ilk iki ilində təxminən 650 min insan iştirak etmişdi, bunların 95-100 min nəfəri öldü, 500-550 min nəfər isə şüalanma nəticəsində ya şikəst oldular ya da sonsuz oldular. Hal hazırda da bu faciənin fəsadları davam edir.