Atropatena dövləti. (11-ci dərs)

Eradan öncə I minilliyin ortalarında Azərbaycan ərazisi Əhəmənilər imperiyasının tərkibində idi və Makedoniyalı İsgəndərin Şərqə yürüşü nəticəsində bu imperiya öz varlığından məhrum oldu..Lakin,bir müddət sonra,daha dəqiq tarix desək, e.ə.323-cü ildə İsgəndərin vəfatı ilə bağlı imperiya süqut etdi və təbii ki,ona daxil olan əyalətlərdən biri olan ölkəmiz ərazisi də müstəqil olaraq iki dövlətə – şimalda Albaniya,cənubda isə Atropaten (tarixdə “Kiçik Midiya“,“Atropat Midiya“,“Midiya Atropatena“adı ilə də tanınır) dövlətlərinə bölündü..

Öz adını sərkərdə Atropatın adından alan bu dövlət e.ə.331-ci ildə baş vermiş və Əhəməninin süqutuna səbəbkar olmuş Qavqamel döyüşündə İran ordusunun sağ cinahında döyüşürdü..(sol cinahda kadusilər idi) Onu da qeyd edək ki, Atropat Mada satrapı olarkən öz nüfuzunu quzey torpaqlarına da yaymağı bacarmışdır.

İlkin zamanlarda İsgəndərlə əlaqələri mənfi məcrada cərəyan edən Atropat quzey tayfalarına (kadusilər,albanlar,sakasinlər) arxalanaraq münasibətləri bərpa etməyi,hətta e.ə.328-ci ildə Mada satrapı vəzifəsinə nail olmağı da bacarmışdır. Lakin,bu dəfə onun hakimiyyəti ancaq Kiçik Mada torpaqlarını əhatə edirdi.

E.ə.324-cü ildə Atropat İsgəndərə qarşı daha bir təşəbbüs göstərdi..Bu Bariaksın üsyanını yatırmaq və onu makedoniyalılara təhvil verməklə əlaqəli idi.

Atropat ölkəsinin makedoniyalılara tabe olmasına yol verməmiş,e.ə.323-cü il Babil toplantısında və e.ə.321-ci il Triparadis toplantısında bu imperiyanın ərazilərinin parçalanmasında iştirak etməmişdir.

Ölkənin ərazisi əsasən Cənubi Azərbaycan və İran Kürdüstanı torpaqlarını əhatə edirdi.Urmiya gölü ətrafında əhali kənd təsərrüfatı ilə məşğul olurdu.Alp çəmənlikləri isə köçmə maldarlığı üçün şərait yaradırdı..Ellin dövlətlərini birləşdirən mühüm ticarət yolları Atropatena ərazisindən keçirdi.Baktriya, Hindistan,Çin malları Ekbatan şəhərinə,oradan Qazakaya gətirilirdi.Daha sonra Pont (Qara) dənizinə,Kiçik Asiya vasitəsilə Aralıq dənizinə aparılırdı.Ekbatandan Qazakaya gələn ticarət yolunun bir şaxəsi Kaspi sahili ilə Albaniyaya,oradan quzeyə doğru gedirdi.

Atropatena tarixi barədə son illərdə çox əsərlər nəşr edilsə də bu ölkənin etnik tərkibi və əhalisinin dili tam aydın deyildir.Atnik dövr mənbələrinə əsasən matienlər,saqartilər,kadusilər,gellər,utilər,anariaklar,maqlar,mardlar və s.burada yaşamışlar.Güman edilir ki,antik müəlliflər tərəfindən adları çəkilən miklərin, kaspilərin də müəyyən hissəsi Atropatenada yaşamışlar.

Makedoniya imperiyasının süqutu ilə Yaxın və Orta Şərqdə bir sıra ellinçi dövlətlər yarandı ki,bunlardan da biri Atropatena idi.Bu zaman şəhərsalmaya çox önəm verilmiş,Qazaka,Fraaspa,Fanaspa,Anqazana kimi şəhərlər formalaşmışdır.Ölkənin mərkəzi şəhəri hökmdarların olduğu yer Qazaka idi.Marağanın yaxınlığında Urmiya gölünün cənub-şərqində yerləşən bu şəhər ərəb qaynaqlarında Cənzə kimi təqdim edilirdi..

Bu zaman Şərqdə ən güclü ellinçi dövlət Selevkilər dövləti idi. E.ə.223-cü ildə Selevkilər dövlətində hakimiyyətə III Antiox gələrək Roma ilə toqquşdu.III Antiox Midiya satrapı Molonun üsyanını yatırdı.Güman etmək olar ki,Atropatena Molonu müdafiə etdiyi üçün Selevki dövləti buraya hücum etmiş və Artabazanı özündən asılı hala salmışdır…Bir müddət sonra –e.ə.190-cı il Maqneziya döyüşündə Roma Selevkiləri məğlub etdikdən sonra Atropatena müstəqil oldu.

E.ə.II əsrin II yarısında Parfiya və Atropatena yunanlılara və romalılara qarşı müttəfiq idilər.E.ə.53-cü il Karr döyüşündə Parfiya Romanı məğlubiyyətə uğratdı. Lakin,bu uğur çox çəkmədi.E.ə.38-ci ildə Gindar döyüşündə parfiyalılar ağır məğlubiyyətə uğradıldılar.İki il sonra Antoni yürüş edərkən də Parfiya və Atropatena müttəfiq idilər.Uzun sürən mübarizədən sonra Antoni öz istəyinə çatmadı.

Bir qədər sonra müttəfiqlər arasında münasibət pozulur və Artabazd e.ə.35-ci ildə Polemonu sülh və dostluq təklifi ilə Antoninin yanına,İskəndəriyyə şəhərinə göndərdi.E.ə.33-cü ildə Artabazda yardım üçün Antoni tərəfindən verilən qoşun e.ə.31-ci ildə Aksiya döyüşündə Antoniyə yardım etsələr də Roma bu döyüşdə məğlub oldu..Artabazddan sonra hakimiyyətə gəlmiş II Ariobarzan da Roma ilə yaxın münasibətlər saxlamış və e.ə.1-ci ildə Ermənistana da sahib olmuşdur. Miladın ikinci ilində Ermənistan müstəqilliyə cəhd etsə də Roma və Atropatena bu üsyanı yatırdı.

Ariovastın ölümündən sonra Parfiyanın Arşakilər sülaləsindən asılı düşən Atropatena bu dövlətin süqutunadək onlardan asılı oldu..