Atabəy Şəmsəddin Eldəniz və onun türk tarixində rolu.

Bu məqaləni Azərbaycan tarixində iz qoymuş türk dövlətimiz Eldənizlər dövlətinə həsr etmək istəyirəm. Eldənizlər dövləti qərb və şərq  birləşdiyi torpaqlarda türklərin əmin – amanlıqla asayışın bərqərər olduğu bir dövlət yaratdı.Bu dövlətki yaradıcı qaynaqlar tərəfindən müdrik,adil, güclü zəka sahibi adlandırılan Şəmsəddin Eldəniz olmuşdur. Düzdür, o cah-cəlallı həyatda hökmdar ailəsində doğulmamışdı.O sadəcə qıpçaqlar ölkəsindən alınmış bir qul idi. Cılız,zəif qul olduğu üçün sahibi onu pulsuz kölə kimi bağışlamışdır. Eldəniz İraq Səlcuqları dövlətinin vəziri Kəmaləddin Əbu Talib Sumeyrinin sarayında  xidmətə  başlamış və sırayla iqtidar pilləsinin bir-bir çıxmışdır.Ortaya bir maraqlı sual çıxır..Hər hansı sıradan bir qul necə oldu ki, sarayda bu qədər çox hörmətə və ehtirama sahib oldu? Deməli,belə bir nəticə çıxır ki, hökmdar olmaq üçün sadəcə hökmdar ailəsində doğulmaq, yüksək savada malik olmaq vacib deyil. Hökmdar olmaq üçün uzaqgörənlik, dərin dünyagörüşü, xalqın inamını qazanma qabiliyyəti, düşmənləri döyüşdə məhv etmək, həmçinin,əhalinin firavan həyat sürməsi üçün onların vergilərinin müəyyən qədər insaflı şəkildə azaldılması lazımdır. Məhz bu dahi şəxsdə də bütün bu sadalanan cəhətlərin hamısı var idi.Nəhayət ki, 1136-ci ildə Azərbaycanda Atabəylər dövləti yarandı. Şəmsəddin Eldəniz hakimiyyətinin ilk on ilində Arandakı bütün idarəni əlinə aldı .O üsyankar əmirləri bərqərar etdi və yerli idarəçilər arasında nizam –intizam yaratdı. Nəhayət, o gücləndi, bütün hökmdarları əzdi və çoxlarını özünə tabe etdi.Qiyamçıları tamamilə darmadağın etdi.O Aran ölkəsinin çaxnaşmalarına son qoydu. Atabəy Eldəniz Qərbi Səlcuqlu dünyasında etibarlı nüfuzlu hökmdar səviyyəsinə çatdıran şey onun qıpçaq güclü krallığına qarşı apardığı müharibələr və islam dünyasının müdafiəçisi olmasıydı. Şəmsəddin Eldəniz qısa vaxtda Çin sərhədindən Aralıq dənizinə qədər uzanan geniş Səlcuqlu coğrafiyasının ən etibarlı və güclü hökmdarına çevirildi. Eldəniz güclənən ətraf hökmdarlarının onun hakimiyyəti ilə razılaşmağa məcbur qalmalarına səbəb oldu. Atabəy Şəmsəddin Eldəniz öz hakimiyyətinin zirvəsində həyatdan köçmüşdür. Atabəylər dövləti üçün Şəmsəddin Eldənizin vəfat etməsi ağır itki idi. Lakin, belə bir güclü hökmdarin yeritdiyi ağıllı siyasət onun ətrafında olan şəxslər tərəfindən dəvam etdirildi. Başda öz oğlu olan Məhəmməd Cahan Pəhləvan dövləti idarə etməyə başladı və o da Eldənizdən heç də geri qalmadı. Çünki, həm Məhəmməd Cahan bəy, həm də onun vəzirləri Eldənizin tərbiyəsni almışdır.O xalqa sadiq olmağı, ədalətli olmağı bacarırdı. Və ona görə bu dahi şəxs həyatında uğur qazanmışdır. Hərkəs tərəfindən hörmət və ehtirama laiq olmuşdur. Tarixdə güclü hökmdarlar çox olub, lakin illər boyu yadda qalan az olub. Şəmsəddin Eldəniz də onların sırasındadır. Heç kim unudulmur heçnə yaddan çıxmır.

Müəllif : Aytən Aşurova