Almaniyanın Azərbaycanın müstəqilliyini tanıması

1945-ci ilin fevralında Türkiyə Almaniyaya müharibə elan etdi ki, bu da öz növbəsində, Vermaxt və SS-in türk xalqlarının nümayəndələrindən təşkil olunmuş hissələrinin döyüş ruhuna və etibarlılığına mənfi təsir göstərdi. Belə ki, İtaliyada olan 162-ci Türk piyada diviziyasının komandanı general Ralf fon Haygendorf birləşməsində antialman əhvali-ruhiyyənin artmasından narahat olaraq, yardım üçün Qafqaz irtibat heyətlərinə müraciət etməyə məcbur oldu. SS qoşunlarının Apenin yarımadasında yerləşdirilmiş Şərqi türk birləşməsində fərarilik halları artmışdı.
Martın 7-də Qafqaz Komitəsinin sədri M.Kedia Bergerə xəbər verdi ki, mayor Fətəlibəyli-Düdənginskinin könüllülərin bədbinləşməsinin qarşısının alınması məqsədilə İtaliyaya göndərilməsinin yalnız o halda mənası və uğuru ola bilər ki, Reyx höküməti Qafqaz Komitəsini və beləliklə də Qafqaz xalqlarının müstəqilliyini rəsmi tanımış olsun.
Kedianın arqumentləri öz işini gördü və 1945-ci il martın 17-də işğal edilmiş Şərq ərazilərinin işləri üzrə Reyx naziri Rozenberq Üçüncü Reyx höküməti adından artıq de-fakto mövcüd olan Azərbaycan Milli Komitəsini “Azərbaycan xalqının yeganə nümayəndəliyi qismində tanımaq hüququ əldə etdi.
Bununla yanaşı, Vermaxt sıralarında döyüşən azərbaycanlıların “digər Qafqaz hərbi birləşmələri ilə birlikdə Qafqaz Azadlıq Ordusunun yaradılması məqsədiilə öz birləşmələrinə daxil edilməsinə razılıq verilirdi.
Bununla Qafqaz irtibat heyətlərinin yaratdığı və məqsədi bütün Qafqaz xalqlarını maraqlandıran məsələlər üzrə eyni şəkildə fəaliyyətini əlaqələndirmək olan Qafqaz Komitəsi də tanınır”. deyə məktubun sonunda qeyd olunurdu.
Almaniyanın Qafqaz xalqlarının müstəqilliyini belə gecikmə ilə tanımasını xatırlayan, əlbəttə, bu tanınmanın pərdəarxası (gizli) məqamlarından xəbəri olmayan general Haygendorf acı istehza ilə qeyd edirdi ki, bunların hamsı “Qırmızı Ordu artıq üzərindəki Frankfurt yaxınlığında dayandığı zaman edilmişdi. Biz Qafqaz dağlarının ətəyində dayandığımız zaman Hitlerin Qafqaz xalqlarına deməyə bir sözü yox idi”.
Buna baxmayaraq, belə bir əziyyətlə əldə edilmiş tanınma II Dünya müharibəsi illərində özlərindən asılı olmayan səbəblərə görə Qafqaz xalqlarının azadlığı ideyası naminə taleyini Almaniya ilə bağlanmış insanlar üçün zəif də olsa təskinlik, bütövlükdə onların hərəkətlərinə bəraət qazandıran məntiqi sonluq idi.
Əlbəttə, bu cür tanınmanın hər hansı gerçək nəticlərinin olmayacağını yaxşı anlayan Qafqaz Milli Komitəsinin üzvləri müharibənin son aylarında öz səylərini, əsas etibarı ilə, hələ də alman hərbi əsir düşərgələrində saxlanılan legionçuların və qafqazlıların həyatlarının xilas edilməsinə yönəltdilər.
Qafqaz legionçularının, hərbi əsir və mülki şəxslərin Qafqaz hissələri və birləşmələrinin yerləşdiyi daha sakit yerə – Şimali İtaliyaya təxliyə edilməsi üçün mümkün olan bütün tədbirlər görülürdü.
Sovet İttifaqına repatriasiya olunmaq (qaytarılmasını) istəməyən Azərbaycan legionçularının, eləcə də hərbi əsirlərinin müəyyən hissəsinə bu və ya digər üsulla məcburi təslimdən xilas olmaq müyəssər oldu.

Abutalıbov, Mamulia. “Odlar Yurdu”
Azərbaycan Mühacirətinin siyasi tarixi