Get more stuff like this
Subscribe to our mailing list and get interesting stuff and updates to your email inbox.
Thank you for subscribing.
Something went wrong.
Böyük Monqol xaqanı Münkə xan Orta Şərq ölkələrində möhkəmlənmək və monqol istilasını tamamlamaq üçün qardaşı Hülakü xanı böyük ordu ilə yürüşə yolladı.Hülakü xan 1256-cı ildə Azərbaycan və Aranı ələ keçirdi.1258-ci ildə Təbrizdən yürüşə çıxaraq Bağdadı tutdu və Xəlifə Mötəsimi qılıncdan keçirərək Abbasi xilafətinə son qoydu. Amudərya çayından Aralıq dənizinə,İran körfəzindən Dərbəndədək ərazini özünə tabe edərək V monqol ulusunu – Hülakü dövlətini yaratdı.Dövlətin əsas mərkəzi Azərbaycan idi.Dövlət yaranarkən mərkəzi Marağa,1259-cu ildə Azərbaycanın baş şəhəri Təbriz olmuşdur.Hülakü elxanlarının sarayı, dövlətin inzibati,hərbi-siyasi idarəetmə orqanları,xəzinəsi və vergi idarələri Təbrizdə yerləşirdi.Hülakülərin yay iqamətgahı Qarabağda,qış iqamətgahı Muğanda idi.Hülakülər dövründə türk dili dövlət dili mövqeyi qazandı.Məhəmməd Naxçıvani yazırdı ki,Hülakülər dövlətində mühüm sənədlər türk,ərəb və fars dillərində yazılırdı və fərmanlar azərbaycanlılara türk dilində çatdırılırdı.Nəsirəddin Tusi Hülakü xanın baş məsləhətçisi, onun oğlu Abaqa xanın vəziri olmuş və hər iki elxanın dövründə ölkəmizin idarə edilməsi işlərinə güclü təsir göstərmişdir.
- Hülakü xanın tamğası
Köçəri əyanlara arxalanan Hülakü xan oturaq əhalini ağır vergi sisteminə cəlb edərək Azərbaycan əyanlarını sıxışdırmağa çalışırdı.Abaqa xanın hakimiyyətiin sonlarında köçəri əyanların hakimiyyət uğrunda mübarizəsi və daxili çəkişmələr Arqun xanın ölümündən sonra daha da gücləndi.1295-ci ildə Qarabağda Hülakülər dövlətinin başçısı elan edilən Qazan xan köçəri əyanların üsyan və çıxışlarını yatıraraq mərkəzi hakimiyyəti gücləndirdi.
Qazan xanın qardaşı Olcaytunun dövründə mərkəzi hakimiyyət xeyli möhkəmləndirilsə də, 12 yaşlı Əbu Səidin dövründə əslində dövlətin idarəsi baş əmir Çobanın ixtiyarına keçdi.
1343-cü ildə Hülakülər dövlətində hakimiyyətə gəlmiş Çobani Məlik Əşrəfin dövründə xalqımız tam bir zülm və dəhşətli qorxu içində yaşamağa məhkum edilmişdi.Tarixçi Əbubəkr əl Qütbi əl Əhəri yazırdı: “1344-cü il : Çobanilər Təbrizə gəldilər və zülmün əsasını qoydular,1345-ci il : Məlik Əşrəf Təbrizə gəlib oturdu və zülm bayrağını göylərə qaldırdı, 1346-cı il : ölkədə üç şey bol idi : zülm,bahalıq və vəba..Məlik Əşrəf 100 min ac qurdu Azərbaycan və Aranın canına saldı.Onlar istədiklərini etdilər.Əhali cana doydu və Vətənini tərk edib qonşu ölkələrə səpələndi.“Mənbələrdə Məlik Əşrəfin Azərbaycandan 400 dəvə və min qatır yükünə bərabər sərvət toplaması və 17 yerdə xəzinə saxlaması haqda məlumatlar var.
Hülakü dövləti yaranandan sonra Çingiz xanın vəsiyyətini əsas gətirən Qızıl Orda dövləti onlardan qoparılmış Azərbaycanın itirilməsini qəbul edə bilmirdilər.Çingiz xanın oğlu Cuciyə məxsus dördüncü ulusun – Qızıl Ordanın ərazisinin bir hissəsinin qoparılaraq V ulusa – Hülakü dövlətinə çevrilməsi bu iki dövlət arasında bir əsrədək davam edən müharibəyə səbəb oldu.Təbii ki,bu müharibə ölkəmizə böyük zərərlər vurmuş oldu.
Qızıl Ordanın 1263,1265,1288-1290,1335-ci il yürüşləri ona uğur gətirmədi.Çobani Məlik Əşrəfin Hülakü ulusunu çapıb talaması və soyğunçuluq siyasəti ölkəmizin hərbi-siyasi və iqtisadi cəhətdən tamam zəifləməsinə səbəb oldu.Məlik Əşrəfin zülmündən qaçan Bərdəli Mövlana Məhiyəddin Saray Bərkə şəhərində vaizlik edirdi.O məsciddə Məlik Əşrəfin zülmündən elə danışdı ki,məscidə gələn Canı bəy ağlamaqdan özünü saxlaya bilmədi və dərhal qoşun hazırladı.Canı bəy Azərbaycana gələndə Şirvanşah qoşunu da ona qoşuldu. 1357-ci ildə Təbrizə daxil olan müttəfiqlər Azərbaycanda Çobani ağalığına son qoydular və Hülakü dövləti tarix səhnəsindən silindi.Bu hadisə Şirvanşahların müstəqilliyinə şərait yaratdı.Hülakü zamanında Şirvanşahlar öz titullarını saxlasalar da,bu formal xarakter daşıyırdı.Çünki mərkəzi hökümət onların səlahiyyətlərini o dərəcədə məhdudlaşdırmışdı ki, Şirvan əhalisindən vergiləri belə,monqol baskakları toplayırdı.
